علت شناسی سرطان روده بزرگ (کولورکتال)

Large Bowel (Colorectal) Cancer Etiology

خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ در افرادی که سابقه سرطان روده بزرگ یا پولیپ را در بستگان خود داشته ­اند بیشتر است. مصرف طولانی‌ مدت دخانیات و بیش‌ از حد الکل نیز خطر ابتلا به این سرطان را افزایش می­ دهد. مطالعات متعدد نشان می‌دهند خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ با افزایش مصرف الکل به‌ویژه در مردان افزایش می­یابد. اکثر مطالعات نشان داده‌اند که اضافه‌وزن یا چاقی خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را در مردان و زنان افزایش می‌دهد، اما این احتمال در مردان بیشتر است. داشتن چربی شکمی بیشتر (به عبارتی دور کمر بیشتر) نیز به سرطان روده بزرگ مرتبط است.

به‌ طورکلی، رژیم‌های غذایی که حاوی سبزیجات، میوه‌ها و دانه‌های کامل (با گوشت قرمز و فرآوری شده کمتر) هستند با خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ ارتباط دارند، هرچند که هنوز مشخص نیست که چه عواملی نقش مهم­تری دارند. بسیاری از مطالعات ارتباط بین مصرف گوشت قرمز و فرآوری شده و خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را نشان می­دهند.

مطالعات نشان می‌دهد که افزایش فعالیت بدنی خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و پولیپ را کاهش می­دهد. فعالیت بدنی منظم خطر را ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهد، اما فعالیت شدید ممکن است مزایای بیشتری داشته باشد.

در سال‌های اخیر مطالعات زیادی انجام‌شده است که نشان می­دهند مصرف فیبر، به‌ویژه دانه‌های غلات، ممکن است خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را کاهش دهد. تحقیق در این زمینه هنوز ادامه دارد.

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که کلسیم، ویتامین D یا ترکیبی از این دو می‌تواند از بدن در برابر سرطان روده بزرگ محافظت کند؛ اما به علت احتمال افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات در مردانی که مصرف بالایی کلسیم‌دارند، ACS مصرف کلسیم را به‌ طور خاص برای کاهش خطر ابتلا به سرطان توصیه نمی‌کند.

بهترین توصیه­ ها در مورد رژیم غذایی و فعالیت بدنی که احتمال خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد عبارت است از:

• افزایش شدت و مقدار فعالیت بدنی
• محدود کردن مصرف گوشت قرمز و فرآوری شده
• دریافت سطوح توصیه‌شده از کلسیم و ویتامین D
• خوردن بیشتر سبزیجات و میوه
• جلوگیری از چاقی و افزایش وزن در قسمت میانی بدن
• پرهیز از مصرف بیش‌ازاندازه الکل

همچنین پیگیری راهنمایی­های ACS برای غربالگری منظم سرطان روده بزرگ بسیار مهم است زیرا پیدا کردن و برداشتن پولیپ در روده بزرگ می تواند به جلوگیری از سرطان کولورکتال کمک کند.

منبع: American Cancer Society 2017

• سن و سرطان روده بزرگ:

• جنسيّت و سرطان روده بزرگ:

اين سرطان در ميان مردان شيوع بيشترى دارد، هرچند زنان و مردان از ريسك برابرى برخوردارند، سرطان راست روده در مردان بيشتر ديده میشود.

• پوليپ و سرطان روده بزرگ:

• زمينه قبلى و سرطان روده بزرگ:

چنانچه شما سرطان كولوركتال داشته ايد ( خصوصاً قبل از شصت سالگى)، احتمال عود و ابتلا مجدد آن زياد است، و يا نيز در كسانى كه التهاب مزمن كولون مثل Crohn's disease دارند، احتمال سرطان كولوركتال، بالا است.

• تاريخچه خانوادگى و سرطان روده بزرگ:

اگر شما پدر، مادر، خواهر، برادر و يا فرزندى داريد كه مبتلا به سرطان كولوركتال شده است، احتمال ابتلاى شما هم زياد مى باشد ( ١٥ درصد). ابتلاى يك يا چند نفر از افراد يك خانواده ( فاميل درجه يك) ريسك زيادى براى ديگر اشخاص درجه اول نسبى ايجاد مى نمايد.

• رژيم غذايى و سرطان روده بزرگ:

نوع تغذيه، ارتباطاتى با افزايش ريسك سرطان كولوركتال دارد، اگر چه نحوه اثر گذارى و دلايل آن هنوز معلوم نيست. مصرف زياد چربى و گوشت و نيز كمبود فيبر غذايى در وعده هاى غذايى روزانه، ممكن است شرايط را براى ابتلا و گسترش سرطان كولوركتال فراهم بياورد. چنين به نظرمى رسد كه كسانى كه ميوه و سبزى بيشترى مى خورند، ريسك كمترى دارند. بعضى مطالعات نشان از تاثير چربى و پروتئين حيوانى، بر افزايش ريسك اين بيمارى دارد، اما محققين به نتايج واضح نرسيده اند. بعضى مى گويند مصرف دايم گوشت قرمز كه مملو از چربى هاى اشباع است و پروتئین زيادى دارد، بر ريسك ابتلا مى افزايد، ولى برخى مطالعات به چنين نتايجى نرسيده اند. بعضى خطاكار اصلى را چربى دانسته و بعضى پروتئین را مقصر مى دانند. بعضى، نحوه پخت آن، مثلا روش برشته و سرخ كردن آن را مشكل ساز مى دانند، چرا كه مى تواند به توليد مواد احتمالاً سرطان زا در آن ها منجر شود.

• روش زندگى و سرطان روده بزرگ:

كسانى كه سيگر مى كشند، تنباكو مصرف میکنند، الكل فراوان (بيش از چهار پيك در هفته) مى نوشند، ورزش و تحرك كمى دارند، يا اضافه وزن دارند، نيز از ريسك بالايى برخوردارند.

• دیابت و سرطان روده بزرگ:

ديابت نيز از عوامل خاصى است كه ريسك ابتلا را بالا مى برد.

• نژاد و سرطان روده بزرگ:

امريكايى - افريقايى ها ( سياه پوستان )، بيشتر از نژاد سفيد امريكايى يا ساير گروه هاى قوميّتى در معرض ابتلا مى باشند، و دليل مشخصى براى آن در دست نيست.

• سابقه جراحى و سرطان روده بزرگ:

جراحى هايى مانند " اتصال حالب به روده بزرگ" كه در جراحى سرطان مثانه ( كه برخى مطالعات نشان از افزايش ريسك سرطان كولوركتال، با انجام جراحى مثانه دارند)، پيش مى آيد، يا جراحى بيرون آوردن كيسه صفرا، بر ريسك ابتلا مى افزايند.

• مواجهه با مواد شيميايى و سرطان روده بزرگ:

تماس دايم و زياد با موادى مثل " كلر" كه در مقادير كم براى تصفيه آب آشاميدنى به كار مى رود، بر ريسك ابتلا مى افزايد و نيز، " آزبست" كه گفته شده باعث ايجاد پوليپ در كولون مى گردد.

• توارث و سرطان روده بزرگ:

همانند هر سرطان ديگرى، مستعد بودن به سرطان كولوركتال، حداقل تا مقدارى بستگى به ترتيب و توالى ژن ها دارد. بعضى اشخاص از طريق توارث، شرايط بيمارى زا را دارا مى باشند، از قبيل (MYH-associated polyposis (MAP Familial adenomatous polyposis (FAP)، سندروم Gardner، سندرم Turcot's، سندرم Peutz-Jegher's و يا Juvenile polyposis  و يا بيمارى Cowden، در تمامى اين بيمارى ها پوليپ هاى كولون در جوانى بروز نموده و تا معالجه نشوند از ريسك بالاى سرطان كولوركتال، برخوردارند.

• سرطان كولون ارثی غير پوليپى و سرطان روده بزرگ:

كه از والدين به فرزندان منتقل مى گردد و عامل چند سرطان ديگر از قبيل: لايه مخاطى رحم، تخمدان، معده، روده كوچك، كليه، لوزالمعده، ميزناى، مغز و يا مجارى صفراوى مى باشد.

• بیماریهای دیگر و سرطان روده بزرگ:

سرطان كولوركتال قوياً مرتبط با چند بيمارى مشخص ديگر مى باشد، مثلاً اشخاصى كه در خانواده ان ها، افراد باپوليپ روده يا سرطان كولون، يا بيمارى هاى التهابى كولون مثل Crohn's disease، يا كوليت هاى اولسرو، سرطان پانكراس، پستان، تخمدان ها و يا رحم، وجود داشته يا دارند، افراد با ريسك بالا محسوب مى گردند.

• چاقی و سرطان روده بزرگ:

اگر شما يك يا دو عدد از اين عوامل ايجاد احتمال را داريد، به معناى آن نيست كه شما حتماً به سرطان كولوركتال مبتلا مى شويد، اما در مورد آنها با پزشك خود صحبت كنيد، شايد راه هايى براى كاستن از اين ريسك به شما پيشنهاد بشود، ويا بدانيد كه از چه زمانى بهتر است تحت نظر متخصصين به انجام آزمايشات، مبادرت نماييد.

• HNPCC:

همچنين به عنوان سندروم Lynch، شناخته مى شود. HNPCC يا سرطان كولوركتال غير پوليپى وراثتى، شايع ترين فورم سرطان هاى كولوركتال، با زمينه ارثى است كه سالانه حدود سه درصد از كل تشخيص ها را بهوخود اختصاص مى دهد. كسانى كه ژن HNPCC، را دارند، حداقل سه فرد از فاميل نزديكشان و دو نسل متوالى از مبتلايان را دارند، و، سرطان قبل از سن ٥٠ سالگى بروز مى نمايد. اگر چه كسى كه اين ژن را دارد، شايد به سرطان كولوركتال مبتلا نشود، اما نه تنها ريسك ان بسيار بالا و در حدود ٨٠ درصد مى باشد، بلكه از ريسك بالاترى براى گسترش ساير سرطان هاى مرتبط با سندروم لينچ كليوى، تخمدان، ميزراه، لگن، روده كوچك و معده برخوردارند.

• حداقل سه فرد مبتلا به سرطان هاى مرتبط با سندروم Lynch باشند.
• حداقل دو نسل متوالى با اين سرطان ها وجود داشته باشند.
• دو فرد مبتلا، فاميل درجه يك ( پدر، مادر، خواهر، برادر و فرزند )، محسوب شوند.
• حداقل يكى از اين افراد در سن ٥٠ سالگى يا قبل از آن، مبتلا شده باشد.
• تشخيص سرطان در اعضاى خانواده، غير از موارد FAP، باشد.

• سندرم FAP يا Familial adenomatous polyposis: اين سندروم نسبتاً كمياب، در حدود يك درصد از مبتلايان به سرطان كولوركتال ديده مى شود و ان مربوط به پديدارى، رشد و حضور صدها، بلكه هزاران پوليپ خوش خيم در روده بزرگ يا مجارى تنفسى بالايى، مى باشد. اين پوليپ ها در ابتداى جوانى پديدار مى گردند، به نحوى كه ٩٥ درصد از پوليپ ها، قبل از ٣٥ سالگى، يا در جوانان، و ٥٠ درصد موارد در حدود ١٥ سالگى پديدار مى گردند.اگر روده بزرگ با جراحى از بدن خارج نشود، ١٠٠ درصد، بعضى از اين پوليپ ها سرطانى مى گردند ( قبل از سن ٤٠ سالگى )، و، سرطان غده تيروييد نيز با اين سرطان مرتبط است. اغلب موارد FAP توارثى هستند، اما نزديك به يك سوم از پديدارى هم، به علت جهش ژنتيكى خودجوش و ذاتى، يا نابهنجارى هاى خودزا، مى باشد. در كسانى كه اين جهش ژنى خودانگيخته به وجود مى ايد، احتمال دارد كه اين ژن را به فرزندان خود انتقال دهند.

• ژن FAP چيست؟ ژن ها تكه هاى بسيار ريزى از DNA مى باشند كه اعمال سلول ها را از قبيل، تقسيم و رشد كنترل مى نمايند. يك نسخه بدل ژنى از پدر و يك نسخه ديگر از مادر به ما ارث مى رسد. در سال ١٩٩١، در تشخيص FAP ،ًگام مهمى برداشته شدو متخصصين متوجه شدند كه ژن APC، اين شرايط را ايجاد مى نمايد، و اين جهش ژنى در ٨٢ درصد افراد با ژن FAP، مشاهده مى گردد. صد در صد كسانى كه اين نابهنجارى ژنتيكى را به ارث برده باشند، در طول زندگى خود با سرطان كولوركتال روبرو خواهند گرديد. در خانواده هايى كه اين جهش ژنتيكى رخ داده باشد، ممكن است بيش از يك مورد سرطان كولوركتال مشاهده شده باشد و ممكن هم هست كه مشاهده نشده باشد.

• چه تفاوتى مابين FAP و HNPCC وجود دارد؟ دو تفاوت عمده، وجود دارد:
  • ١- تعداد ژن هاى جهش يافته: در FAP، فقط ژن APC است كه نابهنجارى دارد، حال ان كه در HNPCC، جهش هاى ژنى متعددى هستند كه موجب گسترش شرايط پيش سرطانى مى گردند.
  • ٢- حضور پوليپ ها، يا غده هاى سلولى كه مى توانند سرطانى شوند: FAP، با حضور بيش از ١٠٠ پوليپ خوش خيم، شناخته مى گردد، اما در HNPCC، كسانى كه تحت تاثير ژن معيوب توارثى قرار گرفته اند، پوليپ كمترى دارند، اما اين پوليپ ها با سرعتى بيش از معمول، مى توانند سرطانى شوند.

• ساير اَشكال سندرم توارثى پوليپوزيس: موارد كميابى هم از اين سندروم ارثى وجود دارند كه انان نيز احتمال سرطان كولوركتال را افزايش مى دهند كه شامل :Juvenile polyposis يا JP، است كه بيماران ممكن است در هرجايى از بدن، (غالباً در روده بزرگ و يا راست روده) بين ٥ تا ٥٠٠ پوليپ يا غده، قبل از سن ده سالگى، داشته باشند، معده و روده كوچك نيز، با احتمال كمترى، ممكن است در گير گردند. اين اشخاص نيز از ريسك سرطان رروده افزايش يافته اى برخوردارند.

• يهوديان اشكنازى و سرطان كولوركتال: مردمان كليمى ويهوديانى كه اشكنازى و يا داراى نياكانى از اروپاى شرقى هستند، از ريسك بالايى  در ابتلا به سرطان كولوركتال، برخوردارند. تصور مى شود كه اين مشكل، بخاطر يك گونه از ژن APC، باشد كه در شش درصد اين جمعيّت وجود دارد. عمده مردمان كليمى امريكا (ايلات متحده ) را، يهوديان اشكنازى تشكيل مى دهند.

پولیپ  و سرطان روده بزرگ:

سرطان روده بزرگ سومین علت مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در بین مردان و زنان آمریکایی است. این سرطان از قسمت جدار داخلی روده بزرگ به وجود می­آید و به نام کولون هم شناخته‌ شده است. تومورها همچنین ممکن است از جدار داخلی آخرین قسمت دستگاه گوارش که راست‌روده نام دارد به وجود آیند.

متأسفانه اکثر سرطان­های روده بزرگ «تومورهای خاموش» هستند. آن‌ها به‌ آرامی رشد می‌کنند و اغلب تا زمانی که به اندازه‌های بزرگ برسند علائمی ایجاد نمی‌کنند. خوشبختانه سرطان روده بزرگ اگر در ابتدا تشخیص داده شود قابل‌ پیشگیری و درمان است.

سرطان روده بزرگ چطور گسترش می­ یابد؟

سرطان روده بزرگ معمولاً در ابتدا به‌عنوان یک «پولیپ» آغاز می‌شود که یک اصطلاح غیراختصاصی برای توصیف رشد در سطح داخلی روده بزرگ است. پولیپ­ها اغلب رشد غیر سرطانی دارند، اما برخی می‌توانند به شکل سرطان توسعه یابند.

دو نوع از رایج‌ ترین پولیپ­ها در روده بزرگ و راست‌روده عبارت‌اند از:

• پولیپ­های هایپرپلازی و التهابی: معمولاً این پولیپ­ها خطری در ابتلا به سرطان ندارد اما پولیپ­های بزرگ هایپرپلازی، به‌خصوص در راست‌روده، موجب نگرانی می­شوند و باید کاملاً حذف شوند.
• پولیپ­های غده ­ای یا خوش­خیم: این پولیپ­ها به­ عنوان پیش سرطان محسوب می­شوند و اگر رها شوند، می‌توانند به سرطان روده بزرگ تبدیل شوند.

اگرچه بیشتر پولیپ­های روده بزرگ به سرطان تبدیل نمی‌شوند اما تقریباً همه سرطان‌های روده بزرگ و راست‌روده از رشد این پولیپ­ها شروع می‌شوند. افراد ممکن است بیماری‌هایی را به ارث برده باشند که در آن خطر پولیپ روده بزرگ و سرطان بسیار زیاد است.

سرطان روده بزرگ ممکن است از قسمت‌هایی از سلول‌های غیرطبیعی در جدار روده بزرگ یا راست‌روده رشد کند. سلول‌های غیرطبیعی این قسمت دیسپلازی نامیده می‌شوند و بیشتر در افراد مبتلابه بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتی یا زخمی دیده می‌شوند.

"اگر سوالی دارید، بپرسید."