مکش (آسپیراسیون) و نمونه برداری (بیوپسی) مغز استخوان

Bone Marrow Aspiration & Biopsy

مقدمه:

آسپیراسیون و نمونه برداری مغز استخوان روشهایی برای جمع آوری و معاینه مغز استخوان (در بزرگسالان مغز استخوان در واقع بافت اسفنجی استخوان های پهن است که در میانه آن قرار دارد و در حقیقت کارخانه خونسازی بدن است) هستند. آسپیراسیون و نمونه برداری مغز استخوان می تواند نشان دهد که آیا مغز استخوان سالم است و مقادیر طبیعی سلول های خونی را تولید می کند یا نه.

پزشکان برای تشخیص و پایش بیماریهای خونی و مغز استخوان (مانند انواعی از کم خونی ها، تب با منشا ناشناخته و برخی سرطان ها و ...) از این روش استفاده می کنند. مغز استخوان دو بخش دارد یک بخش آبکی است و بخش دیگر سفت است. در آسپیراسیون یا مکش بخش مایع مغز استخوان (شبیه خون است) کشیده می شود و در بیوپسی یا نمونه برداری بخش سفت مغز استخوان جدا می شود. نتایج حاصل از هر کدام از این نمونه ها مکمل یکدیگر است.

معمولا آسپیراسیون و بیوپسی در یک جلسه انجام می شود و به هردو اینها رویهم معاینه یا بررسی مغز استخوان می گویند.

دلایل انجام نمونه برداری مغز استخوان:

بدلیل اینکه با انجام نمونه برداری مغز استخوان مستقیم وضعیت کارخانه خونسازی بدن روشن می شود هرگاه که پزشک نتواند از روی آزمایشات خون مشکل خونی بیمار را تشخیص دهد سراغ این بررسی می رود. اهداف بررسی نمونه برداری مغز استخوان عبارتند از:

تشخیص بیماری یا وضعیتی که مغز استخوان یا سلول های خونی را درگیر کرده است (مثلا عفونت های درگیر کننده مغز استخوان:سل، ...)
تشخیص درگیری مغز استخوان با سرطان های غیر خونی (مثلا در سارکوم یووینگ، متاستاز سرطان سینه به مغز استخوان)
تعیین مرحله بیماری یا میزان پیشرفت آن (مثلا مرحله بندی لنفوم ها)
بررسی آهن مغز استخوان (مثلا در بیماری، هموکروماتوز، MDS)
پایش پاسخ به درمان (مثلا پس از درمان سرطان های خون ALL, CML, … )
بررسی تب با منشا ناشناخته
تشخیص بیماریهایی که با تولید بیش از اندازه یا خیلی کم سلول های خونی همراه است (مثلا کاهش یا افزایش پلاکت، کاهش یا افزایش گلبول های سفید، کاهش یا افزایش گلبول های قرمز)
بررسی علت کم خونی
تشخیص سرطان های خون و مغز استخوان (لوسمی، لنفوم و مالتیپل میلوما)
جمع آوری سلول ها بمنظور انجام پیوند مغز استخوان

عوارض آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان:

معمولا روشی ایمن است و عوارض نادر است اما می تواند شامل موارد زیر باشد:

خونریزی فراوان، بخصوص در افراد با مشکلات انعقادی (مثلا کمبود پلاکت)
عفونت، بخصوص در افرادیکه سیستم ایمنی ضعیفی دارند.
احساس ناخوشی طولانی مدت در ناحیه نمونه برداری
آسیب به قلب یا ریه در مواردیکه نمونه برداری از استخوان جناق سینه انجام می شود.

آماده شدن برای آسپیراسیون و نمونه برداری مغز استخوان:

معمولا نمونه برداری در خارج بیمارستان در مطب انجام می شود و به آماده سازی خاصی نیاز ندارد.

اما داروها یا مکمل هایی را که استفاده می کنید به پزشک اطلاع دهید. برخی از داروها و مکمل ها ریسک خونریزی را بالا می برند.
اگر اضطراب دارید به پزشک بگویید. در برخی موارد ممکنست پزشک قبل از نمونه برداری علاوه بر داروی بی حسی موضعی از داروی آرامبخش نیز استفاده کند.
قبل از انجام نمونه برداری در بچه ها باید برای آنها کل مراحل را توضیح داد و همه آنچه را که خواهند دید یا شنید یا احساس کنند را برایشان شرح داد.

نحوه انجام آسپیراسیون و نمونه برداری مغز استخوان:

آسپیراسیون و نمونه برداری مغز استخوان می تواند در بیمارستان، مطب یا درمانگاه انجام شود.
معمولا توسط پزشک فوق تخصص مدیکال آنکولوژی و هماتولوژی یا متخصص پاتولوژی انجام می شود.
در کل مراحل بیمار هوشیار است و از بیهوشی استفاده نمی شود. گاهی در اطفال از بیهوشی کوتاه مدت استفاده می شود که از طریق سیاهرگ های دست تجویز می شود.
اگر بیمار احساس اضطراب شدید داشت گاهی از ضد اضطراب تزریقی استفاده می شود.
بیمار باید روی تخت به شکم یا به پهلو دراز بکشد.
ابتدا مکان انجام نمونه برداری که معمولا برجستگی ای در پشت و بالای استخوان لگن است علامتگذاری می شود.
سپس مکان علامتگذاری شده و اطراف آن با بتادین یا اسپری های حاوی مواد ضدعفونی کننده تمیز می شود. و پارچه استریلی که وسط آن سوراخ است (شان) روی آن انداخته می شود. بنحویکه فقط ناحیه نمونه برداری در معرض دید است.
سپس ماده بی حسی (2-3 آمپول 5 سی سی لیدوکایین 2%) به پوست و لایه سطحی استخوان تزریق می شود در این زمان بیمار دردی تیز اما کوتاه را احساس می کند. در بچه ها گاهی قبل از تزریق بی حسی با سوزن از ژل لیدوکائین موضعی استفاده می شود.
معمولا برش کوچکی در حد 2-3 میلی متر روی پوست داده می شود و سوزن نمونه برداری مغز استخوان (سوزنی توخالی) از این برش وارد شده و به سمت لایه غشایی و سپس میانی استخوان رانده می شود. معمولا ابتدا آسپیراسیون و بعد بیوپسی انجام می شود. ابتدا با مکش سرنگ متصل به انتهای بیرونی سوزن، کمتر از یک سی سی از مایع مغز استخوان کشیده می شود و قطره قطره روی لام ها (شیشه هایی که برای بررسی و شمارش سلول ها زیر میکروسکوپ استفاده می شود.) ریخته می شود. قطرات ریخته شده با لام دیگری پخش می شوند (حدود 5 عدد لام آماده می شود). سپس با مکش سرنگ مجدد آسپیراسیون (پر کردن لوله ها (معمولا 3 لوله 2 سی سی اگزالات یا EDTA و یک لوله 2 سی سی هپارینه) با بخش مایع مغز استخوان) انجام می شود. در این مرحله نیز هنگام کشیدن مایع مغز استخوان گاهی درد سوزشی ای احساس می شود. گاهی بدلیل تغییرات ایجاد شده در مغز استخوان هیچ مایعی بدست نمی آید که اصطلاحا مکش خشک (Dry tab) تلقی می شود. پس از آسپیراسیون جای سوزن تغییر داده می شود تا این بار پس از تغییر مغزی سوزن، از مکانی دیگر نمونه برداری (برداشتن قسمت کوچکی از بخش سفت مغز استخوان به شکل استوانه با مقطع 2 میلیمتر و طول 2 سانتیمتر) انجام شود. معمولا بیشترین درد در مرحله نمونه برداری احساس می شود و بصورت تیز و سوزشی است.
پس از آنکه سوزن نمونه برداری خارج شد محل ورود سوزن مجددا تمیز و با چند گاز استریل پوشانده و فشار داده می شود و پانسمان می شود.
گاهی آسپیراسیون (نه نمونه برداری) از استخوان جناق یا در بچه های زیر 12-18 ماه از استخوان زیر زانو و جلوی ساق گرفته می شود.
معمولا کل فرایند نمونه برداری و آسپیراسیون 15-20 دقیقه طول می کشد.

پس از آسپیراسیون و نمونه برداری مغز استخوان:

برای جلوگیری از خونریزی گازهای قرار گرفته روی محل ورود سوزن را باید حدود 2-5 دقیقه فشار داد.
نمونه های مغز استخوان برای بررسی به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می شود. معمولا پزشک پاتولوژیست با مطالعه نمونه ها زیر میکروسکوپ و استفاده از رنگ آمیزی های اختصاصی و تست های مولکولی طی 2 تا 5 روز نتیجه را اعلام می کند اما ممکنست درمواردی نیاز به بررسی های بیشتری باشد و تا چند هفته هم زمان ببرد.
سپس بهتر است بیمار برای 15 دقیقه به پشت بخوابد تا ناحیه نمونه برداری تحت فشار قرار بگیرد.
سپس بیمار می تواند برخیزد کلینیک را ترک کند، به منزل برود و کارهای معمول خود را انجام دهد.
اگر بیمار داروی آرامبخش تزریقی گرفته باشد باید برای استراحت به اتاقی دیگر برده شود و پس از استراحت درآنجا، توسط فرد دیگری به منزل برده شود و برای 24 ساعت تحت مراقبت باشد.
ممکنست تا یک هفته بعد، محل نمونه برداری با لمس هم دردناک باشد. که می توان با نظر پزشک از استامینوفن استفاده کرد.
برای 24 ساعت بانداژ روی حل نمونه برداری باید خشک حفظ شود (حمام، دوش، شنا یا وان ممنوع است). پس از 24 ساعت اشکالی ندارد گازها برداشته شود و محل نمونه برداری خیس شود.
برای به حداقل رساندن احتمال خونریزی یا دردهای بعدی برای دو روز از فعالیت های شدید یا ورزش سنگین بپرهیزید.