پت/سی تی اسکن

PET/CT Scan

مقدمه:

ابزار تشخیصی غیر تهاجمی است که از توزیع ردیاب هسته ای (Radiotracer) پوزیترون زا در بدن تصاویر توموگرافیک فراهم می کند و پارامتر های کمی مرتبط با فعالیت متابولیک بافت های هدف را ارایه می کند. بدین صورت امکان تشخیص غیر تهاجمی و کمی فعالیت های عملکردی و بیوشیمیایی بافت ها فراهم می شود.

پت سی تی اسکن برای طراحی درمان اطلاعات ضروری ای در اختیار می گذارد و با تعیین حجم تومور به تصمیم گیری های حیاتی کمک می کند. همچنین یک روش تصویربرداری حساس جهت تشخیص، مرحله بندی، تعیین عود تومور و ارزیابی پاسخ به درمان می باشد.

اندیکاسیون های بالینی انجام اسکن :PET/CT

FDG-PET/CT کلا، یک تصویر برداری رو به تکامل است و امروزه به ابزاری کلیدی برای ارزیابی و درمان بیماری های آنکولوژی تبدیل شده است.

رایج ترین کاربرد های بالینی پت سی تی اسکن عبارتند از:

همچنین پت سی تی اسکن، نقش روبه رشدی در ارزیابی بیماری های عفونی، التهابی و کاردیولوژی دارد.

نحوه عملکرد سیستم های پت/سی تی اسکن:

اساس تصویر برداری PET، کشف جفت فوتون های گامای ساطع شده از رادیونوکلئید (ردیاب هسته ای Radiotracer) پوزیترون زا می باشد. در واقع ردیاب هسته ای بعد از نشان دار کردن یک مولکول فعال بیولوژیکی _که اغلب گلوکز می باشد_ از طریق وریدی تزریق می گردد. سیستم های پت مجهز به کاشف های حساسی هستند که تشعشعات گامای خارج شده از این ردیاب هسته ای در بدن را دریافت کرده و با کمک نرم افزار، تصاویر سه بعدی توموگرافیک از محل های جذب دارو در بدن را مهیا می کنند. از آنجا که در اغلب بدخیمی ها مصرف گلوکز و متابولیسم بالا تر از بافت های طبیعی اطراف است، این نقاط بدخیمی ردیاب ها را بیشتر جذب کرده و پرتو گاما بیشتری را ساطع می کنند. البته باید به این نکته توجه کرد که برخی سرطان ها علاقه ای به جذب گلوکز ندارند و به همین دلیل پت سی تی در ارزیابی آنها مفید نیست.

نقش CT در سیستم های ترکیبی :PET/CT

سی تی اسکن، با استفاده از یک سیستم شامل چشمه اشعه ایکس و کاشف (Detector) و با چرخش به دور بیمار، با پردازش کامپیوتر تصاویر توموگرافیک ایجاد می کند. به همین علت به آن توموگرافی کامپیوتری (Computerized Tumography) می گویند. CT تجسم ساختار آناتومیکی را با رزولوشن بالا، امکان پذیر می کند. در واقع، اطلاعات آناتومیک و مورفولوژیک  حاصل از تصاویر CT، تعیین موقعیت مکانی تومور، تعیین وسعت و مشخصات ضایعات آشکار شده را ممکن می سازد.

امروزه سیستم های پت/سی تی ترکیبی، این امکان را فراهم می کند تا همزمان تصاویر حاصل از پت و سی تی بیمار رویهم منطبق شده و آماده تفسیر شود و با مطالعه آنها دقیقا متوجه می شویم محل افزایش جذب گلوکز رادیو اکتیو در کدام عضو قرار دارد.

ردیابهای هسته ای و مکانیسم عمل آنها در بدن:

1.فلورودئوکسی گلوکز(FDG)

رایج ترین مولکول مورد استفاده در PET در حال حاضر فلورودئوکسی گلوکوز می باشد. فلوئور18، یک رادیو ایزوتوپ تولید شده از سیکلوترون از منشا فلوئورین می باشد که پوزیترون زا می باشد و دارای نیمه عمر کوتاه 109 دقیقه می باشد. این رادیوایزوتوپ امکان نشان دار کردن ردیاب های مختلف مولکولی که می توانند تا چندین ساعت بعد از تزریق تصویر برداری شوند، را می دهد.

F-18 FDG آنالوگ گلوکز نشان دار شده با F-18 بوده و از طریق حاملین گلوکز در سطح غشا سلول های زنده جذب و متعاقبا در مرحله اول مسیر نرمال تجزیه گلوکز ((glycolytic شرکت می کند. تجمع FDG دربافت متناسب با مصرف گلوکز می باشد. در واقع، افزایش مصرف گلوکز در بافت مشخصه بیشتر سرطان ها است.

سلول های بدن، جهت تولید انرژی، این قند نشان دار را متابولیزه می کنند. بنابراین، جذب افزایش یافته FDG در PET، موید نواحی با متابولیسم افزایش یافته (مانند آنچه در بیشتر سرطان ها مشاهده می شود) است. در مقابل، نواحی بدون فعالیت متابولیک، یا با فعالیت کاهش یافته، نشانه جریان خون ناکافی و در نتیجه نرسیدن قند به این نواحی است. استفاده از FDG در اسکن تمام بدن، در تعیین نواحی متاستاتیک تومور کمک می کند و بدین صورت، وسعت انتشار کنسر و نواحی نیازمند به درمان یا مانیتورینگ آینده، مشخص خواهد شد.

2.گالیوم 68

الف. Gallium-PSMA:

• گالیوم PSMA- به عنوان یک رادیو داروی جدید PET، اخیرا برای تصویر برداری کنسر پروستات بکار می رود.
• با توجه به شیوع این کنسر و با در نظر گرفتن احتمال عود و متاستاز، تشخیص زود هنگام آن، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
• روش های تصویربرداری مولکولی که بر اساس تعیین محل و میزان حضور آنتی ژن های غشایی ویژه پروستات (PSMA) انجام می شود، جایگاه منحصر به فردی در تشخیص عود کنسر و تعیین مناطق احتمالی متاستاز دارد.
• در واقع آنتی ژن خاص غشایی پروستات (PSMA)، گلیکوپروتئینی است که در کنسر پروستات افزایش می یابد. این مولکول ها پس از نشان دار شدن با ماده رادیواکتیو، با تمایل بالا قادر خواهند بود به سلول های کنسری متصل گردند.
• این روش تصویربرداری نوین، با کیفیت فوق العاده و کنتراست منحصربفرد، به عنوان روش تصویربرداری تشخیصی استاندارد در کنسر پروستات معرفی و استفاده می شود. در مطالعات انجام شده نیز، حساسیت و اختصاصیت PSMA  PET در مقایسه با روش های سنتی مرسوم مانند CT یا MRI، بسیار بالاتر گزارش شده است، و قادر بوده است تا مناطق بسیار ریز و زیر یک سانتیمتر کنسر را نیز کشف نماید.
• GA-PSMA-PET بصورت همزمان و تنها دریک تصویر، تمام مناطق پروستات، غدد لنفاوی، بافت نرم، و استخوان، را بررسی می نماید.
• حساسیت بسیار بالای این نوع اسکن، توانسته است الگوی شناخته شده قبلی که با روش های آناتومیک انجام می شده است را تغییر دهد، و به ویژه در مواردی که مارکر PSA افزایش داشته است، از توانایی فوق العاده و منحصر به فردی در کشف مناطق تومورال، برخوردار بوده است.

ب. dotatate-Gallium:

یکی از پرتو دارو هایی که ژنراتور آن در ایران تولید شده است گالیوم دوتاتیت است که در واقع پپتیدی ست که با گالیوم 68 نشان دار شده است و با دستگاه PET کشف می شود و برای تشخیص تومور های نورواندوکرین استفاده می شود.

این نوع تصویربرداری به دلیل رزولوشن بسیار بالای PET و به واسطه داروی اختصاصی سلول های نورواندوکرین، نسبت به سایر تکنیک های تصویربرداری، از توانایی بسیار بالاتری جهت کشف تومور اولیه و مناطق متاستازهای احتمالی برخوردار است.