مسایل حقوقی بیمار مبتلا به سرطان با پزشک:

1. هرگاه پزشکی یا ...  قبل از شروع درمان از بیمار یا ولی او ... برائت حاصل نماید، عهده دار خسارت پدید آمده نخواهد بود. منظور از برائت چیست؟

پزشک قبل از انجام درمان از بیمار یک رضایت نامه و یک برائت نامه می گیرد. رضایت نامه به معنای این است که بیمار به عنوان مثال به انجام عمل جراحی روی وی رضایت می دهد اما برائت نامه به این معناست که اگر پزشک عمل را مطابق تمام موازین پزشکی انجام داد و خسارتی به بیمار وارد شد وی ضامن آن خسارت نباشد. پس رضایت نامه به معنای اجازه انجام فعل بر بیمار است و برائت نامه به معنای عدم مسئولیت در قبال نتیجه ی آن عمل در صورت رعایت تمام اصول است. لذا در واقع برائت ناظر به ضررهای ناخواسته ناشی از معالجه یا اشتباهاتی است که هر پزشک متعارف و با احتیاطی ممکنست در تشخیص بیماری و درمان مرتکب شود. همین راه حل در دادگاه ها نیز پذیرفته شده است و قضات تحصیل برائت را توجیه کننده عدم دقت در معالجه نمی دانند. برائت از خود بیمار اخذ می شود و در صورتی که وی در شرایطی نباشد که بتواند مفاد برائت نامه را درک کند یا وضعیت وی مساعد نباشد از اولیا یا بستگان درجه اول وی برائت می گیرند. در مواردی هم که انجام عمل برای حفظ جان بیمارضروری است و فرصت اخذ برائت قبل از عمل وجود ندارد پزشک نیازمند اخذ برائت نیست.

2. هرگاه طبیبی گرچه حاذق و متخصص باشد در معالجه‌هایی که شخصاً انجام می دهد یا دستور آن را صادر می کند هر چند با اذن (رضایت – اجازه) مریض یا ولی (سرپرست) او باشد، باعث تلف جان یا نقص عضو یا خسارت مالی شود ضامن است. منظور از ((ضامن است)) چیست؟

مطابق ماده 495 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 : هرگاه پزشک در معالجاتی که انجام می دهد موجب تلف یا صدمه بدنی گردد ضامن دیه است مگر آنکه عمل او مطابق مقررات پزشکی و موازین فنی باشد یا این که قبل از معالجه برائت گرفته باشد و مرتکب تقصیری هم نشود ... تبصره: در صورت عدم قصور یا تقصیر پزشک در علم و عمل برای وی ضمان وجود ندارد هرچند برائت اخذ نکرده باشد.

بر اساس این ماده اصولا اصل بر ضامن بودن پزشک است به این معنا که اگر پزشک باعث تلف یا صدمه بدنی بیمار شد باید دیه بپردازد اما اگر وی تمام موازین پزشکی را انجام داده و تقصیر یا قصوری هم نداشته لازم نیست دیه بپردازد. اما نکته کلیدی اینجاست که اگر پزشک قبل از انجام عمل از بیمار برائت نامه گرفته باشد و حال عمل وی منجر به تلف یا صدمه بیمار شده باشد این بیمار است که باید ثابت کند پزشک در انجام درمانش موازین را رعایت نکرده یا قصور و تقصیر داشته است اما اگر پزشک قبل از انجام درمان از بیمار برائت نامه نگرفته باشد و حال منجر به تلف یا صدمه شده باشد اصل بر مسئولیت وی گذاشته می شود و باید خود پزشک ثابت کند که تمام موازین را رعایت کرده، قصور و تقصیری هم نداشته است تا از بار ضمان دیه رهایی یابد.

3. من برای درمان سرطان روده بزرگ شیمی درمانی می شوم و حین دریافت شیمی درمانی دچار سکته قلبی شدم (عارضه نادر یکی از داروهای شیمی درمانی)،  آیا میتوانم از پزشک بخاطر تجویز این دارو شکایت نمایم؟

برای پاسخ به این سوال باید ابتدا از موازین پزشکی پرس و جو کرد که آیا این عارضه قبل از انجام شیمی درمانی بر روی این بیمار خاص قابل پیش بینی بوده است؟ آیا پزشک پیش از انجام شیمی درمانی می بایست دارو را بر این بیمار آزمایش می کرده و نکرده است؟

حال 1-  اگر این موارد وجود داشت به این معنا که پزشک وظیفه داشته قبل از انجام درمان ازمایش انجام دهد و نداده و یا بر این بیمار خاص به دلیل شرایطش سکته قلبی قابل پیش بینی بوده و پزشک به بیمار این آگاهی را نداده باشد پزشک تقصیر دارد و قصور محسوب می شود. حال اگر همین پزشک قبل از انجام درمان از بیمار برائت نامه اخذ کرده باشد این بیمار است که باید ثابت کند پزشک تقصیرکار بوده و یا قصور کرده است اما اگر پزشک برائت نامه نگرفته باشد این پزشک است که پس از شکایت باید ثابت کند که تقصیر یا قصور نکرده است ( برای اطلاع از مفهوم برائت نامه به سوالات قبل مراجعه فرمایید). 2-  اگر هیچ یک از موارد نبود پزشک مسئول نیست.

4. پسر 10 ساله من در مدرسه دچار خونریزی از بینی شده و پس از انتقال به بیمارستان بلافاصله برای وی داروی شیمی درمانی شروع شده است آیا پزشک اجازه داشته بدون اخذ اجازه از ما اینکار را انجام دهد؟

اصولا طبق ماده 495 قانون مجازات اسلامی طبیب باید قبل از انجام درمان از بیمار برائت و اجازه بگیرد حال اگر بیمار نابالغ بود (مانند این مورد)، مجنون بود و یا دچار مواردی مثل بیهوشی بود که اخذ برائت از وی ممکن نباشد پزشک موظف است از ولی بیمار اخذ برائت و اذن کند حال اگر به ولی خاص (مانند پدر و جد پدری) دسترسی نبود از ولی عام (مقام رهبری) باید اذن گرفته شود که در این مورد دادستان هایی که از رئیس قوه قضائیه و رهبری اذن دارند این برائت نامه را به پزشک می دهند. حال در موارد ضروری که گرفتن برائت ممکن نباشد (به عنوان مثال ولی خاص از نظری مکانی و زمانی دور از بیمار است و اخذ برائت طول می کشد) و پزشک برای نجات مریض طبق مقررات اقدام به معالجه می کند ضامن نیست. حال در این مورد باید دید که آیا پدر یا پدربزرگ بیمار در دسترس بوده اند یا خیر؟ اگر در دسترس بوده اند و پزشک قبل از اخذ برائت شروع به درمان کرده باشد مسئول است و اگر در دسترس نبوده اند و انجام سریع درمان نیز ضرورت داشته است پزشک مسئولیتی ندارد.

5. دخترم 25 ساله است و متاهل، ایشان بدلیل درمان های سرطان خون حاد (بسیار تهاجمی) که در 16 سالگی دریافت نمود نازا شده است، آیا می توان بدلیل عدم اقدام برای حفظ تخمک های وی در آن زمان از پزشک شکایت نمود؟

زمانی که پزشک در مسئولیت خود قصور یا تقصیر داشته باشد باشد می توان وی را مسئول دانست. تقصیر به معنای انجام کاری است که نباید انجام می داد (مصادیق آن بی احتیاطی و بی مبالاتی، نبود مهارت و رعایت نکردن نظامات دولتی است) و قصور به معنای این است که کاری را که باید انجام می داده انجام نداده است. لذا این مورد در مفهوم قصور می گنجد. حال باید دید که آیا این مورد از مواردی بوده که پزشک ملزم به انجام آن بوده و انجام نداده است؟ آیا حفظ تخمک بیمار جزء وظایفی است که قانون بر عهده پزشک گذاشته و وی کوتاهی کرده است؟ یا جزء استانداردهای پزشکی است که باید انجام می شده و پزشک انجام نداده است؟ پزشک باید ابتدای درمان اذن و برائت بگیره و عواقب ناشی از درمان را هم برای بیمار توضیح دهد و اگر توضیح نداد مسوول است. اما به بدلیل اینکه شروع سریع درمان این بیماری لازم است و از دست رفتن زمان، جهت حفظ تخمک بیمار برای بیمار خطر جانی دارد  لذا پزشک مسئولیتی نداشته است.

6. خانمی با شکایت توده ای در سینه مراجعه کرده است و پزشک خانم در این شهرستان وجود ندارد، آیا پزشک مرد می تواند ایشان را معاینه نماید؟

با توجه به استفتائات موجود از جمله استفتاء امام خمینی(ره). (استفتائات، ج3،ص279) ایه الله اراکی و ... در صورت ضرورت این امکان وجود دارد در شرایطی که زن باید سریعا معاینه شود و امکان رجوع به شهرستان دیگر برای وی نیست و یا حتی در همان شهرستان پزشک زن حاذق وجو ندارد، پزشک مرد ایشان را معاینه نماید.

7. در چه مواردی گرفتن رضایت قبل از آزمایش و معاینه پزشکی ضرورتی ندارد؟

• معاینه بهداشتی از دانش آموزان مدارس و زندانیان (در زندان) و کارگران و کارکنان اردوگاه ها و کسبه و تولیدکنندگان و فروشندگان مواد غذایی.
• داوطلبان ازدواج.
• مسافرینی که از خارج به کشور می آیند.
• افر ادی که دست به خودکشی زده اند.
• اپیدمی یک بیماري.
• چنانچه متهم یا فرد دیگری از جانب دادگاه به پزشکی قانونی معرفی شده اخذ رضایت از او برای انجام معاینه ضرورت ندارد.
• در مواردی که پزشکی قانونی جهت بررسی بیشتر نامبرده را به متخصص معرفی می کند هم رضایت ضرورت نیست.

8. آیا پزشک می‌تواند علیرغم عدم رضایت بیمار، درمانی را که به نظرش نجات‌بخش جان بیمار است به‌اجبار برای وی شروع کند؟

بر اساس منشور حقوق بیمار در ایران: «قبول یا رد درمان‌های پیشنهادی پس از آگاهی عوارض احتمالی ناشی از پذیرش یا رد مگر در موارد خودکشی یا مواردی که امتناع از درمان شخص دیگری را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد» نمی‌توان بیمار را به پذیرش درمان اجبار کرد مگر در مواردی که شخص ثالثی مورد آسیب قرار می‌گیرد، مانند بیماری‌های مسری و همچنین شرایط اورژانسی که امتناع از درمان مساوی با خودکشی است.

9. اوتانازی چیست؟

زمانیکه فردی در شرایط بیماری لاعلاج و سخت است و از پزشک، پرستار و یا شخص دیگری می خواهد که به عمر وی پایان دهند اصطلاحا درخواست اوتانازی کرده است. در برخی کشورها اوتانازی امری قانونی است اما در ایران فردی که اقدام به قتل شخص دیگری می‌نماید ولو از روی ترحم مجازات قاتل را دارد با این تفاوت که در این موارد مقتول پیش از فوت خود رضایت داده است، که در اوتانازی این‌گونه است. بر اساس ماده 268 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 فردی که اقدام به قتل از روی ترحم کرده است (پزشک، پرستار و یا شخص ثالث) قصاص نمی‌شود و تنها محکوم‌به دیه و تعزیر خواهد شد.