اخلاق پزشكي در اسلام:
جلوه گاه كرامت اخلاقي در دنياي پزشكي در مرحله حساس و سرنوشت‌ساز برخورد پزشك با بيمار است. هرقدر اين برخورد، انساني، اخلاقي، عاطفي و صميمانه، شكوهمند، شرافتمندانه و احترام‌آمیز باشد، حصول آرمان‌های مقدس پزشكي و امنيت رواني و جسمي بيمار و رضايت خاطر او و اطرافيانش قطعی‌تر خواهد بود.
اولين برخورد پزشك با بيمار، يكي از حساس‌ترین مراحل معالجه است و پايه صحيح موفقيت در امر درمان همان برخورد ابتدايي است.
اگرچه رابطه اخلاق و حقوق در اسلام، رابط‌های پويا و دوطرفه است، ولي اصالت در مكتب اسلام از آنِ اخلاق است.
همراهي حرفه پزشكي با اصول اخلاقي داراي سابقه طولاني است و در درجه اول در جهت حفظ منافع بيمار طراحی‌شده و كاملاً برگرفته از اصول اخلاقي و چگونگي پزشكي جامعه خود بوده است.
پزشكي سنتي ايراني و اسلامي با توجه به درخشش بی‌نظیری كه در سطح پزشكي دنيا داشته، همواره به مسائل اخلاق پزشكي توجه خاص داشته است. در اسلام، پزشك، مسئول شناخته‌شده و در صورت ناآشنايي و تقصير در برابر بيمار ضامن است. درواقع هر كس طب نداند و طبابت كند، ضامن است. پيامبر ّ اكرم (ص) در اين رابطه فرموده است: «ﻣﻦ ﺗﻄﺒﺐ ﻭ ﻟﻢ. ﻳﻌﻠــﻢ ﻣﻨﻪ ﻗﺒﻞ ﺫﻟﻚ ﺍﻟﻄﺐ ﻓﻬﻮ ﺿﺎﻣﻦ» (ترجمه: كسي كه پزشكي بورزد درحالی‌که دانش آن را پيش از آن نداشته باشد، او ضامن است.) (ابو داود، بيتا، ص 195)
با توجه به اينكه علم پزشكي به درمان بيماري و حفظ سلامت انسان می‌پردازد، پزشك بايد خصوصيات و ریزه‌کاری‌های نظام خلقت را در بدن موردمطالعه قرار دهد. بنابراين، در طول دوران آموزش و حتي در هنگام درمان به‌طور مداوم با پیچیدگی‌های نظام هستي سروكار دارد اين موضوع باعث می‌شود كه پزشك بيش از ساير افراد به عظمت الهي توجه داشته باشد و اينكه زمينه سير و سلوك و كسب معنويت براي او فراهم‌تر است. به همين دلايل، حرفه پزشكي بيشتر از ساير حرفه‌ها انسان را باخدا مرتبط می‌کند. خداوند در قرآن كريم می‌فرماید:
«وَ مَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا» (ترجمه: هر كس انساني را از مرگ رهايي بخشد، چنان است كه گويي به همه انسان‌ها حيات بخشيده است.) (سوره‌ی مائده، آیه‌ی 32)
اين آيه شريفه كه هم شامل حيات جسماني و مادي می‌شود و هم جنبه الهي و ماوراي طبيعي را دربر دارد، بيانگر اهميت پزشكي است و اينكه در اسلام حرفه پزشكي، حرفه‌ای مقدس است.
ظهور اسلام و تأكيد آن بر علم‌اندوزی و توجه به علم پزشكي تأثيرات زيادي بر پيشرفت علوم در كشورهاي اسلامي به ویژه ايران گذاشت كه خود مهد علم و تمدن بوده است. تقريباً تمام پزشكان بزرگ مسلمان از علم الهيات اطلاعات كامل داشتند و تأليفات آن‌ها، هم درزمینهٔ پزشكي و هم درزمینهٔ فقه و اخلاق بوده است. در دوران شكوفايي علوم در تمدن اسلامي يعني اواخر قرن دوم هجري به بعد آثار و تأليفات پزشكي اغلب با رويكرد اخلاقي نگاشته شده است. (لاريجاني، 1382 هـ. ش. ص 117)
مطالب اخلاقي فوق علاوه بر جنبه‌های مختلف انساني، اجتماعي و رفتاري، مسائل حقوقي بيمار را نيز دربر دارند، ولي از يكديگر مجزا و تفکیک‌شده نبوده‌اند. چنين به نظر می‌رسد كه قوانين و حقوق مربوط به بيماران در دوران معاصر، به‌نوعی رسوب اخلاقيات مندرج در آثار آن دوران بوده است كه براي توسعه و تكميل اين اصول و رها شدن از مشكلات و دغدغه‌های موجود دراین‌باره می‌توان رجوعي دوباره به اين ميراث و گنجينه ارزشمند داشت و آموخته‌های آن را موردبررسی و تجزیه‌وتحلیل و استنتاج منطقي در جهت كاربردي كردن آن در دوران كنوني قرارداد.
منبع: مقاله دورنمايي از اخلاق پزشكي و رعايت حقوق بيمار در برخي متون طب سنتي ايران و اسلام
گردآورنده: فرزانه غفاري، پژوهشگر، عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، دانشكده طب سنتي و عصر اسلامی