تشخيص سرطان خون (لوسمى) حاد لنفوئيدى ALL:

هر چند بروز برخى علایم و نشانه ها مى توانند دليلى براى بروز احتمالى ALL باشد، اما انجام آزمايش نيز براى تأييد آن لازم مى باشد.

شرح حال و معاينه:

در صورت وجود علایم مشكوك به سرطان، پزشك ابتدا در مورد مدت زمان پديدارى اين نشانه ها پرس و جو نموده و سوالاتی هم درباره سابقه "در معرض بودن" بعضى ريسك فاكتورها مى پرسد. در هنگام معاينه بدنى، پزشك به جستجوى مکان هاى متورم، مانند غدد لنفاوى، علایمى از عفونت ها، خونريزى و كبود شدگى مى پردازد. پوست بدن به دقت بررسى شده و تست هاى سيستم عصبى نيز انجام مى شود، همچنين براى بررسی كبد يا طحال بزرگ معاينه شكم انجام می شود. شمارش كامل گلبول هاى مختلف خون انجام می شود و اگر نتيجه حاكى از وجود لوسمى باشد، بيمار به فوق تخصص هماتولوژی و مدیکال آنكولوژی ارجاع می شود. ممكنست پزشك متخصص آزمايشات ديگرى را درخواست نمايد.

• شمارش كامل گلبول هاى خون در ALL:

در اين آزمايش ابتدا تعداد كل گلبول هاى سفيد به تفكيك، گلبول هاى قرمز، و نيز پلاكت ها، جداگانه اندازه گيرى مى شود، سپس يك قطره از خون را روى اسلايد ميكروسكوپ پهن كرده و به چگونگى شكل ظاهرى و تعداد سلول هاى خون با دقت مى نگرند، تغييرات مشاهده شده مى تواند به تشخيص صحيح کمک نماید.

اغلب بيماران مبتلا به لوسمى حاد لنفوئيدى تعداد بسيار زيادى گلبول هاى سفيد نابالغ دارند و در مقابل تعداد گلبول هاى قرمز و پلاكت هاى آنان، از ميزان نرمال كمتر است. بسيارى از اين گلبول هاى سفيد لنفوبلاست (بلاست) خواهند بود اینها لنفوسيت هاى نابالغى هستند كه در حالت طبيعى نبايد در خون وجود داشته باشند، و ميدانيم كه بلاست ها برخلاف گلبول هاى سفيد بالغ  و سالم به وظایف خود عمل نمى نمايند. با همه اين تفاسیر، مشاهده نمونه مغز استخوان نيز لازم است.

• آزمایش شيمى خون و تست انعقاد خون در ALL:

اين آزمايش ها به جستجو و محاسبه مقدار بعضى مواد شيميايى خاص در خون مى پردازد. اين آزمايشات براى تشخيص نيستند و در بيمارانى كه وجود لوسمى در ايشان به اثبات رسيده، براى يافتن اثرات سوء انتشار بيمارى يا اثرات جانبى شيمى درمانى بر كليه ها و كبد انجام مى شوند. بعلاوه، براى درمان و تصحيح سطح سرمی برخی مواد معدنى، نيازمند نتايج اين آزمايشات هستيم. آزمايش انعقاد خون هم براى اطمينان از روند طبيعى انعقاد خون انجام مى پذيرد.

• آسپيراسيون و نمونه بردارى مغز استخوان در ALL:

با استفاده از يك سرنگ و سوزن باريك، نمونه اى از بافت مغز استخوانِ لگن (گاهى جناغ قفسه سينه)، گرفته مى شود، سپس با يك سوزن بزرگ تر توخالى، از قسمت كوچكى از استخوان و مغز آن نمونه بردارى می شود و براى تشخيص لوسمى به آزمايشگاه فرستاده مى شود. اين آزمايش براى  تعیین پاسخ به درمان لوسمى نيز انجام مى گردد.

• بررسی ميكروسكوپى در ALL: 

نمونه هاى برداشته شده از مغز استخوان در آزمايشگاه پاتولوژى بررسى می شود و پزشكان به منظور دسته بندى لوسمی به اندازه، شكل و ساير خصوصيات گلبول هاى سفيد دقت مى نمايند. مهمترين عامل در دسته بندى سلول ها اين است كه ببينيم آيا سلول ها ظاهر بلوغ يافته دارند، (يعنى شبيه به سلول هاى تشكيل دهنده خون نرمال هستند) یا نابالغ به نظر مى رسند (خصوصيات عادى سلول طبيعى را ندارند) ... . نابالغ ترين سلول ها، بلاست ناميده مى شوند. معيار تشخيص تخمين دقيق ميزان سلول هاى بلاست در نمونه مغز استخوان است و چنانچه حداقل ٢٠ تا ٣٠ درصد سلول هاى بافت مغز استخوان راتشكيل دهد، تشخيص ALL قطعى مى باشد. در شرایط عادى سلول هاى بلاست هرگز بيشتر از ٥ درصد كل سلول ها نخواهند بود. گاهى لازم است قطعيت تشخيص با تست هاى ديگر آزمايشگاهی به اثبات برسد.

• سيتوشيمى در ALL:

در اين آزمايش، نمونه سلول ها را بر يك اسلايد قرار داده و آن ها را در معرض رنگ هاى شيميايى ويژه قرار مى دهند كه هركدام با يك ماده خاص كه در درون و يا سطح سلول هاى مختلف قرار دارند، واكنش مى دهند و در نتيجه تغيير رنگ هاى مختلفى ايجاد مى شود كه در زير ميكروسكوپ قابل مشاهده بوده و هر تغيير رنگى نشان دهنده يك نوع سلول مى باشد. مثلاً ماده شيميايى مخصوصى كه رنگ سلول هاى لوسمى حاد ميلوئيدى را سياه مى نمايد، اصلا سلول هاى لوسمى حاد لنفوئيدى را رنگ نمی کند.

• فلوسيتومترى و ايمونوهيستوشيمى در ALL:

اين آزمايشات بر اساس نوع پروتئين درون و يا روى سطح سلول ها، آن ها را دسته بندى مى نمايد و روشى بسيار كمك كننده براى تعيين دقيق نوع لوسمى است. براى تشخيص لوسمى اغلب اين آزمايشات بر روى سلول هاى مغز استخوان انجام مى شوند، هر چند انجام آن ها روی سلول هاى خون، غدد لنفاوى و ساير مايعات بدن هم امكان پذير مى باشد. براى انجام اين آزمايشات، نمونه هايى از سلول ها را با آنتى بادى هايى كه به پروتئين هاى خاصى مى چسبند آغشته مى نمايند. در فلوسيتومترى، يك دستگاه ويژه تعيین مى كند كه چه آنتى بادى هايى به چه پروتئين هايى متصل شده اند، اما در ايمونوهيستوشيمى، اين كار در زير ميكروسكوپ انجام مى شود. اين آزمايشات در تشخيص لوسمى و لنفوم كاربرد دارند و براى لوسمى حاد لنفوئيد و تعيين نوع دقيق زير مجموعه هاى آن، كاربرد زيادى دارد.

• تست هاى كروموزومى در ALL:

سلول هاى طبيعى انسان ٢٣ جفت كروموزوم دارند (تشكيل شده از مولكول DNA)، در برخى از موارد لوسمى اين كروموزوم ها دچار تغيير (جهش) شده اند و گاهى قطعه اى از يك كروموزوم از دست رفته است كه به آن "حذف" مى گويند. در اغلب موارد ALL، دو عدد از كروموزوم ها قسمتى از DNA خود را با يكديگر تعويض مى نمايند "جابجايى" و همانطور كه پيشتر توضيح داديم. شایعترين جابجایی در بزرگسالان بين كروموزوم هاى ٩ و ٢٢ رخ می دهد، كه موجب كوتاهى كروموزوم ٢٢ (كروموزوم فيلادلفيا) می شود. از هر چهار مورد لوسمى يك مورد جابجايى دارد. اين جابجايى، اهميت ويژه اى دارد زيرا با بعضى از داروها قابل "هدف گيرى" است. این اطلاعات در تخمين چشم انداز حيات آتى (پيش آگهى) و پاسخ به درمان، مفيد است. به همين دليل تست هاى كروموزومى يك قسمت استاندارد از فرآيند تشخيص و درمان لوسمى حاد لنفوئيدى هستند.

• سيتوژنتيك در ALL:

انجام اين آزمايش نياز به  دو تا سه هفته زمان دارد. در روند انجام آن، سلول هاى مغز استخوان يا خون را در آزمايشگاه رشد داده تا سلول ها شروع به تقسيم  شدن نمايند و در نتيجه كروموزوم ها در زير ميكروسكوپ قابل مشاهده باشند. يك مزيت اين روش اين است كه تمامى كروموزوم ها قابل مشاهده بوده و پزشك نياز ندارد كه بداند به جستجوى چه چيزى مى خواهد بپردازد. (البته تمامى جهش ها در زير ميكروسكوپ قابل مشاهده نیستند و براى كشف اين جهش ها به تست هاى ديگرى نیاز است).

• "فيش" FISH در ALL:

روش ديگرى براى مشاهده كروموزوم و ژن ها مى باشد. در آن از رنگ هاى ويژه فلورسنت كه به ژن هايى خاص يا قسمت هايى مشخص از كروموزوم هاى متصل مى شود، استفاده مى نمايند. با آزمايش فيش، جهش هاى كروموزومى كه به خاطر كوچكى بيش از حد در آزمايشات سيتوژنتيك قابل ديدن نيستند را در زير ميكروسكوپ مى توان مشاهده نمود. همچنین مانند سیتوژنتیک می توان تغییرات بزرگ مانند جابجایی ها را با آن دید. می توان آزمايش فيش را براى نمونه هاى معمولى و متعارف خون و مغز استخوان به كار گرفت و از آن جا كه نيازى نيست سلول ها  تقسيم شوند، از آن مى توان براى مشاهده سلول هاى ديگر بافت ها مانند غدد لنفاوى نیز بهره گرفت. نتايج طى دو سه روز به دست می آید و بسيار دقيق خواهد بود. چون آزمايش فيش فقط براى جهش هاى ژنتيكى مشخص كاربرى دارد (و براى مشاهده كروموزوم نيست)، بهترين کاربرد آن در برای تغييرات مهم لوسمى است.

• "پى سى آر"  (PCR) در ALL:

اين يك آزمايش فوق حساس DNA مى باشد كه حتى جهش هاى ژنتيكى بسيار كوچكى را كه قابل ديده شدن هم نيستند، آشكار مى سازد (حتى اگر سلول هاى لوسمى اندكى در نمونه وجود داشته باشند). البته بايد دانست كه اين آزمايش همانند آزمايش فيش، براى يافتن جهش هاى معينى كاربرد دارد و اصلاً براى مشاهده كروموزوم ها مناسب نمى باشد. در ALL، از اين تست جهت يافتن ژن محصول كروموزوم فيلادلفيا استفاده مى شود. اگر سلول لوسمى جهش ژنتيكى خاصى داشته باشد (و يا كروموزوم)، از اين آزمايش پس از درمان مى توان براى يافتن ردّى از سلول هاى اندك باقى مانده از لوسمى (كه ممكنست در زير ميكروسكوپ قابل ديدن نباشند) مى توان بهره برد.

• نمونه گيرى مايع مغزى نخاعى (LP) در ALL:

چون لوسمى حاد لنفوئيدى قابليت انتشار به نواحى اطراف مغز و طناب نخاعى را دارد، براى كشف و رديابى اين گسترش، پزشكان نمونه اى از مايع مغزى نخاعى (CSF) را از قسمت هاى پايين كمر بيمار مى گیرند. از اين عمل براى تزریق داروهاى شيمى درمانى به داخل مايع مغزى نخاعى (برای پيشگيرى از متاستاز يا درمان انتشار لوسمى به مغز و طناب نخاعى) نيز مى توان بهره برد.

• نمونه بردارى از غدد لنفاوى در ALL:

غالباً براى كمك به تشخيص لنفوم ها يك غده لنفاوى يا قسمتى از آن، خارج مى شود، و به ندرت براى تشخيص لوسمى حاد لنفوئيدى از آن استفاده مى شود، زيرا تشخيص معمولاً با مشاهده سلول هاى مغز استخوان انجام مى پذيرد. در اين روش جراح با برش پوست، تمامى يا قسمتى از يك گره لنفاوى را خارج مى نمايد. اگر گره لنفاوى نزديك سطح پوست باشد، با بى حسّى موضعى و اگر گره داخل شكم يا قفسه سينه باشد، با بيهوشى عمومى خارج می شود. زمانى كه کل غده لنفاوى خارج می شود به آن نمونه گیری "اِكسيژنال"، و اگر فقط قسمتى از گره خارج سازى شود، به آن نمونه گیری "اينسيژنال" اطلاق مى گردد.

تصويربرداری در ALL:

تصويربردارى در افراد مبتلا به ALL براى جستجوى عفونت، يا ساير مشكلات نظير ميزان يا چگونگى گسترش آن به ديگر اندام ها (بغير از خون و مغز استخوان)، انجام مى شود.

• عکس ساده قفسه سینه در ALL:

اگر پزشك به عفونت ريوى مشكوك باشد، بيمار با اشعه ايكس مورد عكسبردارى از قفسه سينه قرار مى گيرد. بعلاوه، براى جستجوى غدد لنفاوى بزرگ شده قفسه سينه نیز از اشعه ايكس استفاده مى شود.

• سى تى اسكن در ALL:

سى تى اسكن، تصاويرى مقطعی و عرضى از اندام هاى داخلى و بافت هاى نرم تهیه مى کند، و اين عكس داراى جزئياتى واضح است و با آن مى توان از وجود غدد لنفاوى متورم يا رشد لوسمى در بعضى اندام ها مانند طحال مطلع شد. گاهى اين تست را با نوعى اسكن ديگر (پت اسكن) همراه مى سازند و با تزريق نوعى قند راديو اكتيو به جريان خون، از تجمع اين قند در بافت هاى سرطانی، با دوربينى ويژه عکس مى گیرند (هر چند اين روش در تشخيص لوسمى كاربردى ندارد).

• ام آر آی در ALL:

براى مشاهده مغز و نخاع، بهترين روش تصوير بردارى، ام آر آى مى باشد که در آن از امواج صوتى در يك محيط مغناطيس قوى، استفاده مى شود.

• سونوگرافى در ALL:

اين دستگاه با استفاده از امواج صوتى و به كمك كامپيوتر، تصاويرى از غدد لنفاوى نزديك به پوست بدن ايجاد نموده و  براى مشاهده اندام هاى داخلى متورم مانند كبد، كليه ها، و طحال مفيد است.

• اسكن "گاليوم" و استخوان در ALL:

گاهى هنگام وجود درد استخوان، براى تشخيص علت درد، (عفونت استخوان يا وجود سرطان در استخوان)، از اين آزمايش استفاده مى شود.