ستوکسیماب

Cetuximab

نام تجارى ستوکسیماب:

اربيتوكس  Erbitux

دسته دارویی ستوکسیماب:

ستوكسيماب، يك داروى "هدف درمان" ضد سرطان است. داروی ضد نئوپلاستيك (Anti-neoplastic) است و در دسته آنتى بادى هاى مونوكلونال (آنتى بادى هايى كه به طور اختصاصى تنها بر عليه يك  نوع سلول، يا "يك كلون سلول" مشخص فعاليت مى نمايند) و مهاركننده EGFR (با مهار گيرنده رشد سلول هاى پوششى، رشد بافت را كنترل مى كند) قرار مى گيرد.

مکانیسم اثر ستوکسیماب:

ستوكسيماب يك داروى هدف درمان است كه با "هدف گرفتن و چسبيدن به گيرنده هاى رشد سلول هاى پوششى" رشد بافت سرطانى را كند و مهار مى نمايد و اين گيرنده ها بر سطح تعدادى از سلول هاى بافت هاى سالم و طبيعى، همچون سلول هاى سرطانى، وجود دارند. زمانى كه در روند طبيعى بازتوليدسلول در بدن، گيرنده هاى رشد سلول هاى پوششى، توسط بدن فعال مى شوند، موجبات رشد و تقسيم سلول را فراهم مى آورند، اما چنانچه آن سلول، يك سلول سرطانى باشد، آن گاه رشد و تقسيم به معناى بزرگ تر شدن تومور سرطانى مى باشد. ستوكسيماب با چسبيدن و اتصال به گيرنده هاى عامل رشد سلول هاى پوششى(EGFR)، مانع مى شود كه عامل رشد سلول هاى پوششى (EGF) با گيرنده هاى آن متصل شود، و اين ممانعت سلول را از ادامه مسيرى كه موجب رشد و تقسيم آن مى شود باز مى دارد كه به نحو موثرى مى تواند سرطان را به وسيله كند سازى و توقف فرآيند رشد و تقسيم سلول هاى سرطانى كنترل نموده و باعث شود كه تومور شروع به كوچك شدن نمايد.

موارد مصرف سيتوكسيماب:

• مواردى از سرطان كلوركتال (روده بزرگ - مقعد) كه متاستاز داده باشد.
• سرطان سلول هاى سنگفرشی (اسکواموس) سر و گردن.
• سرطان ريه غير سلول كوچك NSCLC.
• سرطان سلول هاى اسكواموس پوست SCC.

نحوه تجویز ستوکسیماب: 

اين دارو از طريق وريدى (سياهرگى) به بيمار تزريق مى شود و ميزان این تزریق بستگی دارد به چندين فاكتور متفاوت همچون: اندازه قد، ميزان وزن، چگونگى سلامتى عمومى فرد، ساير مسائل مرتبط با سلامتى، نوع سرطان، و يا شرايطى كه مى خواهيم آن را درمان نماييم. برنامه زمانى درمان و ميزان دوُز دارو را پزشك متخصص تعيين خواهد نمود.

پيشگيرى هاى احتياطى قبل از شروع ستوکسیماب:

• پيش از شروع درمان، حتماً گروه درمانى را از هرگونه داروى ديگرى كه مصرف مى كنيد (حتى، ويتامين ها، مكمل ها، و يا داروهاى گياهى ...) مطلع سازيد.
• حين دوره درمان، از دريافت هرگونه داروى ايمنى و يا تزريق واكسن بدون نظر پزشك متخصص اجتناب نماييد.
• اگر حامله هستيد و يا مشكوك هستيد كه شايد آبستن باشيد، حتماً گروه درمانى را مطلع سازيد. استفاده از داروى ستوكسيماب، در دوره باردارى فقط زمانى مجاز است كه با نظر پزشك فايده آن براى مادر، بيشتر از احتمال هرگونه ضرر براى جنين، باشد.
• هم مردان و هم زنان، بايد در دوران انجام درمان با اين دارو، در هنگام ارتباط هاى جنسى از محافظ هاى ويژه همچون كاندوم و ... استفاده نمايند و از هر گونه اقدام جهت فرزندآورى، پيشگيرى نمايند، و اين ممانعت از آبستنى را تا شش ماه بعداز پايان دوره درمان ادامه بدهند.
• در دوران درمان، شير دادن به نوزاد ممنوع مى باشد. تا ٦٠ روز بعد از اتمام آخرين دوره درمان، مادر نبايد اقدام به شير دادن  نوزاد نماید.

عوارض جانبى ستوکسیماب:

• اغلب بيماران، تمامى اين عوارض جانبى را تجربه نخواهند نمود.
• شدت، طول دوره بروز، پديدارى اين عوارض جانبى و علایم همراه، اغلب قابل پيش بينى مى باشند.
• اين عوارض جانبى، بعداز تكميل دوره درمان، به تدريج بهبود مى يابند.
• احتمال دارد كه بتوان اين عوارض جانبى را كنترل نمود و چندين روش براى مديريت و حتى پيش گيرى از آن ها وجود دارد.

 عوارض جانبى شایع ستوکسیماب: (در بیش از ٣٠ درصد از بيماران بروز مى نمايد)

• واكنش هاى پوستی ستوکسیماب:

در غالب افراد، اين واكنش در طى دو هفته اول شروع درمان با ستوكسيماب به صورت بيرون ريختن "راش" يا دانه هايى مشابه جوش بروز مى نمايد و تا حدود ٢٨ روز پس از توقف درمان ادامه خواهد يافت. ساير علایم مرتبط با اين كهيرها، پوسته پوسته شدن بافت پوستى، قرمزى، تورم، داغ شدگى پوست، توأم با خشكى و خارش مى باشد. از آن جا كه گاهى پديدارى اين عوارض در برخى از بيماران بسيار شديد مى باشد، هرگونه علایم جديد يا بدتر شدن آن ها را سريعاً به پزشك خود اطلاع دهيد. اين بثورات را با گذاردن مرهم هايى از آنتى بيوتيك هاى پوششى مورد درمان قرار مى دهند. اما، استفاده از كِرم هاى كورتيكواستروئيدى توصيه نمى شود. چون تابش نور آفتاب موجب تشديد اين عوارض مى شوند، لذا بيماران بايد از قرار گرفتن در معرض اشعه خورشيد، اجتناب نمايند.

• ساير واكنش های ستوکسیماب:

شامل، خستگى، كوفتگى، ضعف عمومى، بى اشتهايى و از دست دادن وزن، اسهال، تهوع و استفراغ، درد شكمى، همچنين احساس تورم و داغ شدگى در دهان، افت سطح سرمی منيزيوم، شمارش گلبول پايين (نوتروپنيا، يعنى با كاسته شدن از تعداد گلبول هاى سفيد، امكان ابتلا به بيمارى هاى عفونى افزایش مى یابد)، به علاوه  تنگى نفس، سرفه، نوروپاتى محيطى (بى حسّى، خواب رفتگى، سوزن سوزن شدن دست ها و پا ها، يا نوك بينى و لاله هاى گوش)، عفونت، سردرد، مشكلات كبدى، (از قبيل بالارفتن آنزيم هاى كبدى و هـپاتوتوكسيسيتى يا همان سميّت كبدى)، و تغيير شكل ناخن ها (مثلاً قرمزى و تورم پوست اطراف ناخن هاى شَست و ساير انگشتان دست) ... مى باشند.

عوارض جانبى كمتر شایع ستوکسیماب: (در ١٠ تا ٢٩ درصد از بيماران، ظاهر مى شود)

بى خوابى، تب، گيجى ، لرز، اضطراب، افسردگى، كم آبى، كاسته شدن از سطح سرمی املاح كلسيم و پتاسيم، سوهاضمه، خشكى دهان، درد مفاصل و استخوان ها، تحريكات چشمى، و، واكنش به تزريق دارو، از جمله اين عوارض مى باشند.

عوارض جانبى نادر و جدّى ستوكسيماب:

• واكنش هاى تزريقى (واكنش آلرژيك) ستوکسیماب:

در بعضى از بيماران مى تواند جدّى و خطرناك باشند، چرا كه مى تواند شامل دشوارى هاى تنفسى، خارش شديد، و، افت ناگهانى فشار خون باشد. چنانچه بيماران احساس لرز، تنگى نفس، و يا غش و از حال رفتن نمايند، بايد سريعاً پزشك خود را مطلع سازند. البته، داروهايى به منظور پيشگيرى از اين عوارض، پيش بينى شده و قبل از شروع تزريق دارو به بيماران داده مى شود.

• عوارض قلبى عروقى ستوکسیماب:

ستوكسيماب مى تواند به ميزان زيادى بر احتمال حملات قلبى بيافزايد. بنابراين، در حين درمان و پس از آن، بيمار بايستى از نظر عملكرد قلبى تحت مراقبت قرار داشته باشد. چنانچه بيماران زمينه قبلى و سابقه اى از بيمارى هاى عروق كرونر، يا نارسايى هاى قلبى و يا ضربان غير عادى قلب داشته باشند، بايد پزشك را مطلع بنمايند.

توجه: برخى عوارض جانبى كه بسيار به ندرت و در كمتر از ١٠ درصد از بيماران بروز يافته اند، در اين جا آورده نشده اند.

هشدارهای ستوکسیماب:

در هنگام پديدارى و بروز عوارض زیر، پزشك متخصص و گروه درمانى را سريعاً مطلع نمایید:

تنگى نفس، دشوارى هاى تنفسى، خِس خس، بسته شدن راه گلو، تورم در اعضاء صورت، واكنش هاى آلرژيك، تب ٣٨ درجه يا بيشتر، لرز (مى تواند علایمى از عفونت تلقى شود)، درد قفسه سينه  يا هر احساس غير عادى ديگر در ناحيه قلب، گيجى و منگى شديد، و بروز حالت غش و از حال رفتگى .

علایم نيازمند مراقبت هاى پزشكى، اما غیر اورژانسی (تا ٢٤ ساعت بعد از پديدارى هم مى توان به گروه درمانى اطلاع داد):

• حالت تهوع (كه موجب جلوگيرى از خوردن بشود و با مصرف داروهاى تجويز شده نيز بهبود نيابد).
• استفراغ (بيش از ٤ يا ٥ مرتبه در شبانه روز).
• اسهال  (٤ تا ٦ مرتبه در ٢٤ ساعت).
• خستگى و كوفتگى شديد (به حدّى كه بيمار قادر به كارهاى شخصى خود نباشد).
• زخم هاى دهانى، قرمزى و درد دهان.
• كهير، راش، و دانه روى پوست، كه با زخم هاى باز و تاول مانند تشديد شود.
• گيجى و منگى و تغييرات خلق و خوى.
• يبوست شديد (كه با داروهاى مليّن نيز تخفيف چندانى نيابد).
• آماس در پاها، يا قوزك هاى پا، همچنين افزايش وزن ناگهانى.
• ناتوانى در خوردن و نوشيدن براى ٢٤ ساعت، و يا داشتن علایم كمبود مايعات مانند خستگى، تشنگى، دهان خشك، گيجى و منگى، اداره تيره رنگ و يا كم شدن ميزان ادرار.

توصيه ها:

• در شبانه روز حداقل ٢ تا ٣ ليتر آب بنوشيد (مگر پزشك نظر ديگرى داده باشد).
• مرتباً، مثانه خودرا خالى كنيد و هرگونه درد و يا سوزش هنگام ادرار را به گروه درمان اطلاع دهيد.
• كف دست ها و پاها را با مرطوب كننده هاى غير آرايشى، نرم و مرطوب نگه داريد.
• چندين مرتبه در روز اقدام به شستن دست ها نماييد.
• چون احتمال بروز عفونت در بيماران زياد مى باشد، بنا براين بهتر است كه از رفتن به مكان هاى پر جمعيت و يا ملاقات افراد بيمار و سرماخورده اجتناب نموده و بروز هر گونه تب و يا علایم عفونت را به گروه درمانى اطلاع دهيد.
• براى بهبود زخم هاى دهانى، از مسواك هاى نرم استفاده كنيد و هر روز سه مرتبه با يك ليوان آبى كه در آن يك تا يك دوم نمك و يا جوش شيرين حل نموده ايد، دهان خود را بشویيد.
• اين دارو تا حدودى ايجاد حالت تهوع مى نمايد، و مى توانيد از داروهاى ضد تهوع استفاده نماييد، از وعده هاى غذايى كوچك و مكرر استفاده نماييد. شايد مكيدن آبنبات و يا جويدن آدامس هم كمك نمايد.
• از داروهاى ملين استفاده كنيد تا از يبوست پيشگيرى كنيد.
• چون بروز كهير هاى جوش مانند، هنگام مصرف دارو شيوع زيادى دارد، توجه داشته باشيد كه گروه درمانى، با برآورد شدت آن، درمان هاى متناسب با آن را براى شما انجام دهند.
• از اثرات سوء تشعشعات نور خورشيد با پوشيدن لباس هاى مناسب و كرم هاى ضد آفتاب پيشگيرى نماييد.
• نوشيدن مشروبات الكلى را کلا ترك و يا ميزان آن را به حداقل برسانيد.
• استراحت زياد را در برنامه روزانه خود داشته باشيد.
• از غذاهاى مغذى و با كيفيّت استفاده نماييد.
• سعى كنيد فعال باشيد. يك راهپيمايى روزانه توصيه مى شود.
• با اجازه پزشك خود از مسكّن هايى همانند استامينوفن و يا ايبوپروفن براى تخفيف سردرد، بدن درد، و يا كاستن از تب استفاده نماييد.
• بيماران در طول دوره درمان با ستوكسيماب، بايد از نظر عوارض جانبى و يا پاسخ هاى درمانى، تحت نظر باشند، و آزمايشات شمارش كامل خون دوره اى، و اندازه گيرى سطح الكتروليت ها (منیزیم، پتاسيم، كلسيم) انجام شده و چگونگى عملكرد كبد و كليه ها نيز تحت نظر قرار گیرد.