آمادگی برای جلسه اول پرتودرمانی:
اتفاقات جلسه اول پرتودرمانی خارجی (EBRT):
قبل از شروع جلسه اول، از شما يك معاينه جسمى بعمل مى آيد، و شرح حال پزشكى شما گرفته مى شود، تصویر برداری های لازم انجام می شود، در مورد عوارض احتمالى و فواید درمان و چگونگی مراقبت از خوتان حین درمان توضيحاتى داده مى شود. چنانچه شما موافق بوديد، طی یک جلسه شبيه سازى انجام می شود و دكتر متخصص پرتودرمانی و يك کارشناس اشعه از شما مى خواهند كه كاملاً بى حركت قرار گرفته، (و گاه يك عكس با اشعه ايكس از ناحيه نيازمند درمان گرفته می شود)، و ناحيه مورد نظر را با "نقطه گذارى" روى بدن شما مشخص مى نمايند (بايد دقت نماييد كه اين نقطه ها تا پايان دوره درمان ، پاك نشوند). گاهى با استفاده از قالب هاى بدن (پلاستیکی)، از حركت بيمار جلوگيرى مى كنند تا تابش هر روز دقيقاً به همان ناحيه هدف گذارى شده انجام پذيرد. چنانچه تابش به سرو گردن باشد براى پيشگيرى از حركت سر و گردن، گاهى از ماسك ويژه دارای سوراخهای فراوان (این ماسک به تختی که روی آن دراز کشیده اید می چسبد)، استفاده مى نمايند تا تابش اشعه دقيقاً بر نقطه هدف باشد و سر حرکت نکند.
لباس مناسب برای تابش خارجی:
بايد لباس هاى راحت و پنبه اى پوشيد كه تنگ نبوده (یقه تنگ و کمربند نداشته باشد) و بيرون آوردن آن ها راحت باشد (زیرا ممکنست نیاز باشد ناحیه مورد پرتو درمانی برهنه باشد یا از گان استفاده نمایید) و از پوشيدن زيورآلات نيز خوددارى نماييد. از بانداژ و پودر در ناحیه درمان استفاده نکنید.
آماده شدن برای پرتودرمانی خارجی:
- از شما خواسته مى شود كه يك روپوش ويژه بيمارستان پوشيده و به اتاق درمان برويد (كه احتمالاً سرد مى باشد) و بسته به ناحيه سرطانى شده، روى يك صندلى ويژه يا تخت مخصوص قرار مى گيريد و سپس نقاط نورانى رنگينى را خواهيد ديد كه بر پوست شما قرار گرفته اند، احتياج هست كه شما كاملاً بى حركت قرار گرفته و مدت يك تا پنج دقيقه اشعه به شما تابيده خواهد شد.
- قبل از شروع پرتودرمانی تکنسین، اتاق را ترک می کند و برای کنترل ماشین پرتودرمانی به اتاق مجاور می رود. در اين مدت، تکنسین پرتودرمانى در اتاق مجاور بوده و از مانيتور یا پنجره شما را تحت نظر دارد و با يك گوشى ويژه مى تواند صداى شما را بشنود، و از طریق بلند گو با شما صحبت میکند. بدانيد كه ماشین پرتودرمانی میچرخد و صداهایی ایجاد میکند اما اشعه، هيچ صدا، بو و يا احساسى را ایجاد نمى کند. اين جلسات معمولاً ٣٠ دقيقه تا يك ساعت طول كشيده كه بيشتر زمان آن به تنظيم موقعيت بيمار مى گذرد.
- در زمان انتظار، خود را با يك مجله سرگرم كنيد، جدول كلمات حل كنيد، به موسيقى گوش دهيد، نفس عمیق بكشيد، مراقبه كنيد، دعا كنيد و يا با رويا پردازى، به آرامش خود كمك كنيد.
- انجام پرتودرمانى خارجى شما را "راديواكتيو" نخواهد نمود و از خود "تشعشعات" پراكنده نخواهيد كرد، بنابراين براى افراد ديگر ايجاد مشكلات نخواهيد نمود.
نکاتی که در حین رادیوتراپی می بایست رعایت نمایید:
- لطفاً در روزهای درمان سر وقت مقرر در محل درمان (مرکز پرتودرمانی) حاضر شوید برنامه دستگاههای درمانی در محدوده زمان فعالیت روزانه برای تعداد مشخصی از بیماران تعیین شده و عدم مراجعه بموقع شما سبب اختلال درمان و اتلاف وقت پرسنل درمانی و همین طور سایر بیماران خواهد شد. اگر به هر دلیل نمی توانید برای درمان حاضر شوید پزشک معالج و پرسنل درمانی خود را مطلع نمایید.
- اجرای درمان شامل دو مرحله است:
- تنظیم دستگاه: مستقیماً به کادر درمانی شما مربوط می شود و شما دخالتی در این مرحله نخواهید داشت.
- تنظیم وضعیت استقرار بیمار: توجه دقیق و صمیمانه شما به توصیه های پرسنل درمانی می تواند اجرای درمان را دقیقتر و سریعتر نموده و از اتلاف وقت و اشتباه درمانی جلوگیری نماید.
- در صورتی که به صورت بیمار سرپایی برای انجام پرتودرمانی روزانه مراجعه می کنید بهتر است یک نفر از دوستان یا بستگان همراه شما باشند تا در صورت نیاز به شما کمک نمایند.
- علایمی که بر روی بدن گذاشته یا کشیده میشوند باید در طول دوره درمان ثابت بمانند.
- حتی الامکان از لباسهایی که پوشیدن و در آوردن آنها آسانتر و سریعتر است استفاده کنید تا هم وقت اتاق درمان بیهوده تلف نشود و هم خودتان راحتتر به اتاق درمان بروید.
- در طول دوره درمان استراحت کافی و تغذیه مناسب داشته باشید.
- ضمن حفاظت از منطقۀ درمانی، از هر گونه تحریک محیطی بر روی پوست منطقۀ درمان خودداری نموده و از گرم یا سرد کردن ناحیه (استفاده از کمپرس یخ یا کیسۀ آب گرم) خودداری نمایید، در صورت ضرورت شستشو از آب ولرم استفاده کنید، منطقۀ درمانی را حتی الامکان از تابش مستقیم آفتاب محفوظ نگه دارید.
- برای اصلاح صورت در صورتی که در منطقه درمانی باشد از ریش تراش برقی استفاده کنید و سعی کنید تا اصلاح به آرامی و بدون تحریک موضعی انجام گیرد.
- پزشک معالج شما می بایست به دقت در جریان تغذیه و داروهای مصرفی شما باشد، هر نوع دارویی را که قبلاً مصرف می کرده اید به پزشک معالج تان اطلاع دهید.
- گاهی در سالن انتظار و قبل از درمان می بایست مدتی به انتظار بنشینید در این فرصت با خواندن کتاب و روزنامه، یا همراه داشتن رادیو یا ضبط گوشی دار می توانید از وقت خود استفاده و لذت بیشتری ببرید.
- هر نوع سؤال یا مشکلی دارید با پزشک معالج یا پرستار پرتودرمانی مطرح نمایید آنها می توانند شما را در مورد مسایل درمان، عوارض، مراقبتهای لازم در منزل و ... بدقت راهنمایی کنند.
چه سوالاتی از پزشکتان بپرسید؟
در مورادی که پزشک شما توصیه ای می کند دقت کنید تا به تمام نکات توجه لازم کرده باشید. ممکنست سؤالاتی هم برایتان پیش آید که نمونه این سؤالات عبارتند از:
- چه زمانی باید برای کنترل مجدد مراجعه نمایم؟
- چرا باید آزمایش، عکس یا اسکن بگیرم؟ چه نتیجه ای از این بررسیها حاصل خواهد شد؟
- آیا نیاز به شیمی درمانی هم خواهم داشت؟
- فکر می کنید بیماری من کاملاً درمان شده؟ چه میزان احتمال عود وجود دارد؟
- چه زمانی می توانم به فعالیتهای روزمره خود برگردم؟ (کار، فعالیت جنسی، ورزش؟)
- آیا نیاز به مراقبت خاصی دارم یا نه؟
- آیا نیاز به رژیم غذایی خاصی هست یا نه؟
- آیا می توانم ورزش کنم؟
- آیا می توانم از پروتز مناسب استفاده کنم؟
- آیا می توانم از جراحی ترمیمی استفاده کنم؟
می توانید در صورت لزوم هر سؤال و مشکل دیگری که دارید را از پزشک معالج و پرسنل درمانی خود بپرسید.
منبع: American Cancer Society 2017
مترجم: نادر قطمیری، کارشناس زبان انگلیسی
مژگان سرافرازی "انجمن امداد به بیماران سرطانی ایران"
بازبینی: سید سعید کسایی، فوق تخصص مدیکال آنکولوژی و هماتولوژی