تهوع/استفراغ شیمی درمانی

Nausea/Vomiting of Chemotherapy

مقدمه:

شيمى درمانى، روش معالجه سرطان از طريق استفاده از داروها (يك يا تركيبى از چند دارو) مي باشد.

چندين نوع متفاوت از داروهاى شيمى درمانى وجود دارند كه بعضى از آنها، ايجاد حالات دل بهم خوردگى، تهوع، قى واستفراغ مي نمايند و بعضى نه، يا بسيار كم .

اينكه شما تا چه ميزان احتمال دارد كه به اين حالت ها (در هنگام يا پس از گرفتن شيمى درمانى) دچار شويد، به چندين عامل بستگى دارد كه بعضى به قرار زير است:

• نوع داروى استفاده شده در درمان
• ميزان استفاده شده ( مقادير بالاى دارو، بر احتمال تهوع و استفراغ مى افزايد(
• در چه موقع و با چه فاصله زمانى دارو داده شود، مثلاً، دارويى كه در حال استفاده است و باعث حالت تهوع ميشود، با فاصله هاى كم به كار گرفته شده و شخص زمان كمترى براى بهبودى (از مقادير قبلى گرفته شده) و آمادگى براى دريافت مقدار (دوز) بعدى در اختيار دارد.
• چگونگى رسانيدن دارو به بدن: مثلاً اگر دارو از طريق وريدى (IV) وارد جريان خون شود، حالت تهوع و استفراغ و دلبهم خوردگى، سريعتر از زمانى كه دارو از طريق دهان به بدن رسيده است، روى ميدهد، چرا كه، دارو از طريق تزريق بسيار سريع تر جذب ميگردد.
• تفاوت هاى فردى: همه افراد در قبال استفاده از يك مقدار معين از يك داروى خاص، عكس العمل هاى مشابه نشان نميدهند .
• وجود تومور در مغز.
• ساير داروهاى استفاده شده (مثلاً مسكن هاى ضد درد .(

  چند عامل شخصى كه ممكن است باعث تحريك  حالت تهوع و استفراغ بيشتر شود:

• جنسيّت (زن، دختر بودن .(
• سن كمتر از پنجاه سال باشد.
• دچار عق، تهوع و قى صبحگاهى بودن ،در دوران حاملگى و باردارى.
• عصبى و مضطرب بودن .
•  در هنگام حركت سريع (هواپيما، خودرو، قطار، ...) دچار حالت تهوع بودن.
• مستعد بودن به حالت تهوع در هنگام بيمارى .
• كسانى كه اصلاً از الكل استفاده نمى نمايند و يا از مقدار كم، استفاده مينمايند.
• كسانى كه قبلاً شيمى در مانى داشته اند.

انواع تهوع و استفراغ شيمى درمانى:

• تهوع و استفراغ حاد و بحرانى:

معمولاً چند دقيقه  تا چند ساعت پس از انجام شيمى درمانى، اتفاق ميافتد و درطى بيست و چهار ساعت اول بهبود مييابد. بد ترين حالت ان در اغلب موارد معمولاً پنج يا شش ساعت بعد اتفاق ميافتد.

• تهوع و استفراغ تاخيرى:

بين بيست وچهار ساعت تا پنج يا هفت روز بعد از شيمى درمانى، شروع ميشود و استفاده از بعضى از دارو ها بر احتمال ان ميافزايد. از پزشك خود در مورد دارويى كه براى معالجه شما در نظر گرفته شده، بپرسيد كه آيا باعث استفراغ و تهوع تاخيرى ميگردد يا خير.

• تهوع و استفراغ انتظارى:

اين يك پاسخ شرطى و پيشاپيش است و عكس العملى نسبت به تجربه هاى قبلى شيمى درمانى، (كه منجر به حالات تهوع و دلبهم خوردگى شده است) محسوب ميگردد.

تصاوير ذهنى، صداها، بوها، صحنه و محل درمان را مغز ما تحليل و برابر با تهوع واستفراغ مينمايد. اين تهوع انتظارى همراه با اماده شدن شخص براى گرفتن درمان (پيش از ان كه شيمى درمانى واقعاً شروع شده باشد)، آغازميشود. مغز ما انتظار دارد كه حالت تهوع و دلبهم خوردگى واستفراغ (همانند دفعات قبلى) تكرار گردد. از هر سه نفر يك نفر تهوع انتظارى دارد، اما، از هر ده نفر فقط يك نفر به اين حالات قبل از شروع دوره درمانى جديد، مبتلا ميشود.

گاهى داروهايى كه به بيماران ميدهيم تا از تهوع پيشگيرى كنند اثرى ندارد و حالت دل آشوبه و قى، همچنان پايدار مي ماند. در اين مواقع، يا بر مقدار دارو ميافزاييم (داروى ضد تهوع) يا نوع ان را عوض ميكنيم تا تهوع و دلبهم خوردگى را بهبودى بخشد.

• استفراغ مقاوم به درمان:

زمان هايى هست كه شما هرگونه دارو با مقادير مختلف و متفاوت، جهت درمان وكنترل حالت تهوع و استفراغ  تجويز ميكنيد، بى اثر جلوه مى نمايد و در حقيقت حالات، صعب العلاج شده است و به در مان پاسخ نميدهد، اين  به معناى انست كه به مقادير بسيار بيشتر يا انواعى ديگر از دارو نياز داريد. اين مقاومت به در مان ممكن است بعد از چندين دفعه يا حتى چند دفعه شيمى درمانى پديدار گردد.

از داروى ضد تهوع واستفراغ در شيمى درمانى، چگونه استفاده مي شود؟

پيشگرى از تهوع  و استفراغ، آسان تر از كنترل آن پس از شروع ميباشد.هيچ دارويى وجود ندارد كه اين حالات مرتبط با شيمى در مانى را بطور صد در صد كنترل و يا پيشگيرى نمايد. اين موضوع به خاطر اين واقعيت است كه داروهاى شيمى در مانى در بدن، به روش هاى مختلفى عمل ميكند و پاسخ هر فرد نسبت به داروهاى شيمى درمانى يا ضد تهوع، متفاوت ميباشد.

براى تعیین بهترين راهکار درمان، پزشك باید:

• توجه نمايند كه احتمال اينكه داروى شيمى درمانى مورد نظر، ايجاد حالت تهوع و استفراغ نمايد، چقدر محتمل ميباشد. داروهاى ضد تهوع را بر اساس اينكه تا چه ميزان نوع شيمى درمانى مورد نظر (از ديدگاه تحريك مركز استفراغ در مغز) شناخته شده است، تعيين نماييد.
• در مورد سابقه حالت تهوع و استفراغ در بيمارپرسش نماييد.
• در مورد اينكه چه دارويى بر حالت تهوع بيمار موثر بوده، پرسش نماييد.
• به اثرات ناخواسته جانبى داروهاى ضد تهوع، توجه داشته باشند.
• پايين ترين ميزان موثر از داروى ضد تهوع را (پيش از شروع شيمى درمانى يا پرتو درمانى) تجويز نماييد.
• در صورت پاسخ گو نبودن بيمار به يك دارو، نوع ديگرى از دارو هاى ضد تهوع را مد نظر قرار دهند.
• دارو هاى ضد تهوع بر اساس يك جدول زمانى تنظيم شده، در طى شبانه روز بايد مصرف شوند و اين به معناى آنست كه شما بايد آنرا مصرف نماييد، حتى اگر هيچ مشكلى نداشته باشيد، اما بعضى اوقات (بر اساس دستور پزشك)، فقط در صورتى كه احساس نياز نموديد (يعنى، احساس كرديد كه حالت تهوع مى خواهد شروع شود)، استفاده نماييد تا شرايط بدتر نشود.

افزایش تاثیر داروى ضد تهوع و استفراغ در شيمى درمانى:

• درمان تا زماني كه احتمال می رود شيمى درمانى استفاده شده، باعث تهوع و استفراغ شود، بايد مورد استفاده قرار گيرد كه ممكن است هفت تا ده روز بعد از آخرين دور شيمى درمانى باشد.
• هر بار كه دور جديدى از شيمى درمانى شروع مى شود، تيم معالج بايد از اينكه چه داروهايى بر حالات تهوع و استفراغ و دل بهم خوردگى مرتبط با شيمى درمانى، در دور قبل موثر و يا بر عكس بى اثر بوده اند، اطلاع كافى داشته باشند.

منبع: 2017 American Cancer Society
مترجم: نادر قطمیری، کارشناس زبان انگلیسی

بازبینی: سیدسعید کسایی، فوق تخصص مدیکال آنکولوژی و هماتولوژی