درمان خستگى بیمار سرطانی

Treatment of Fatigue in Cancer Patient

مقدمه:

كوفتگى و خستگى، در ميان افراد مبتلا به سرطان گستردگى زيادى دارد. امّا احساس و ميزان آن براى هر فرد، متفاوت است، به نحوى كه ممكن است يك نفر انچنان خسته و بى توان باشد كه قادر به خروج از بستر هم نباشد، ولى شخصى ديگر، كاملاً از عهده كارهاى عادى كه هميشه انجام مى داده است بر بيايد. پس از پايان دوره درمان ى اين كوفتگى وخستگى براى بعضى رفع شده، اما بعضى ديگر ان را تا ماه ها تجربه خواهند نمود.

پزشكان، پرستاران، همياران اجتماعى، فيزيوتراپيست ها، متخصصين تغذيه، و يا ديگر افراد، ممكن است كه همگى به نوعى در روند درمان اين خستگى دخالت داشته باشند. اين خستگى معمولاً به دلايل متعدد پيش مى ايد. درمان يك مشكل خاص، مثلاً كم خونى، به شما احساس بهترى میدهد، اما كارهاى ديگرى نيز بايستى انجام پذيرد، بنابراين، گروه درمانى سرطان، روش هاى مختلفى را همزمان در پيش مى گيرند تا اين خستگى قابل مهار و كنترل بشود.

هيچ روشى براى دانستن ميزان خستگى و شدّت آن و يا طول مدت آن، وجود ندارد. در بسيارى موارد، پزشكان هم از تشخيص دقيق علت خستگى مفرط شما عاجزند، اما كارهاى بسيارى را مى توان جهت مقابله با آن انجام داد، منجمله:

• استراحت كنيد، اما نه خيلى زياد:

براى روز خود برنامه داشته باشيد، به جاى يك خواب طولانى، چرت هاى كوتاه مدّت كمتر از سى دقيقه داشته باشيد. استراحت طولانى، از انرژى شما كاسته و در روند خواب شبانه اختلال ايجاد مى نمايد.

مشكلات بد خوابى و بى خوابى در طول دوره درمان سرطان، شيوع زيادى دارد، ممكن است زياد بخوابيد يا اصلاً به خواب نرويد. برخى از داروهاى ضد استفراغ، مسكن، يا ضد افسردگى، خود خواب آور مى باشند. با تیم درمانى صحبت كنيد، گاهى با تغيير دارو، اين مشكلات نيز رفع مى شوند.

سعی کنید هر شب ٧ الى ٨ ساعت بخوابيد. متخصصين خواب عقيده دارند كه درساعات معيّنى به خواب رفتن و نيز در زمان مشخص بيدار شدن، منجر به روند خواب سالم مى گردد. از كافئين در ( قهوه، چای، سودا، نوشابه هاى انرژى زا، ...) ويا در مسكن ها (مثل داروى سر درد)، يا بعضى غذاها مانند شكلات، دورى كنيد و حداقل ٨ ساعت پيش از زمان به بستر رفتن ديگر از آنها استفاده نكنيد. توجه كنيد كه ورزش و فعاليت هاى فيزيكى، در دير وقت عصر ها و سرشب موجب اختلال در روند خواب مى گردد.

• كوشا و فعّال باشيد:

تا مى توانيد فعاليت كنيد، مثلاً راه رفتن ملايم و منظم براى رفع كوفتگى و خستگى بسيار مفيد است و به روند خواب بهتر هم كمك مى نمايد. تمرينات ايروبيك (هوازى) و قدرتى (البته با اجازه پزشك)، به عمل كرد بهتر بدن كمك فراوانى مى نمايد و احساس خوب بودن و سر حالى را تقويت مى نمايد. لازم است با يك مربى اين ورزش ها مشورت كنيد. هميشه با پزشك خود در تماس بوده و چنانچه هر يك از مشكلات زير را داريد، هنگام ورزش مراقب باشيد:

• سرطانى كه به بافت استخوانى گسترده (متاستاز) شده باشد.
• شمارش گلبول هاى سفيد پايين باشد.
• تب، يا يك عفونت فعال وجود داشته باشد.
• كم خونى يا كمبود گلبول هاى قرمز خون.
• عدم تعادل، ضعف شديد، يا ساير مواردى كه ورزش را مى تواند براى شما خطر آفرين نمايد.

• انرژى و توان خود را حفظ كنيد:

حفظ وتقسيم انرژى يكى از راه هايى است كه براى انجام تمامى كارهاى روزمره، توان و نيرو اختصاص مى دهد.بايد اين حقيقت را به پذيريد كه هر كارى را كه خواستيد نمى توانيد انجام بدهيد. هر روز اولويّت بندى نموده و با تمركز بر كارهاى با اهميّت بيشتر، ان ها را در طول روز به انجام برسانيد. كارها را به اهستگى انجام دهيد تا نيروى زيادى از شما مصرف نشود و در حين فعاليت ها، استراحت هاى كوتاه مدت به خود بدهيد. به خود با ايستادن هاى طولانى و يا در  هواى گرم فشار نياوريد. حمام هاى گرم و طولانى انرژى را از بدن خارج مى نمايد. با استفاده از صندلى حمام، بنشينيد و دوش گرفتن و مسواك و شانه زدن را نشسته انجام دهيد. اشياء و لوازم مورد احتياج خود را در دسترس قرار دهيد.

• طلب كمك كنيد: در كارهاى خسته كننده و مشكل، از دوستان و افراد خانواده كمك بگيريد، مثل چمن زدن، اماده سازى غذاها، كارهاى خانه، ..... بيش از حد از خود كار نكشيد. به ديگران اجازه كمك بدهيد.

• خوب و كامل غذا بخوريد:

• استرس را کاهش دهید:

ابتلا به سرطان، به شدت استرس زا است و روند درمان ان نيز بر ميزان استرس مى افزايد. با  يك روان شناس يا پرستاردر تيم درمانى، در مورد اين استرس گفتگو كنيد تا در يابيد كه اين استرس عادى است و يا نه، بيشتر اضطراب و نگرانى و يا افسردگى است. اساس خستگى داشتن، ممكن است با داشتن احساس نگرانى و افسردگى مرتبط باشد. در مورد پيوستن به گروه هاى پشتيبانى فكر كنيد. در ميان گذاردن احساس خود با ديگران از بار خستگى مى كاهد. گاهى از تجارب ديگران در اين موارد، چيزهايى را فرا مى گيريد. مشورت هاى سلامت ذهن، اموزش هاى كنترل استرس و يا تمرينات آرامش بخش راه هايى هستند كه احساس و توان بهترى را در شما براى مبارزه با خستگى ايجاد مى كنند.

بى توجهى:

گاهى خستگى، انچنان ما را بى انگيزه مى كند  كه همه ذهن ما را در گير كرده و فقط به آن مى انديشيم. تلاش كنيد كه حواس خود را از انديشيدن به ان باز داريد، مثلاً به موسيقى گوش فرا دهيد، با دوستان به مكان هاى ارامش بخش برويد، يك كتاب بخوانيد، .... اين قبيل كارها كمك مى كنند كه با مصرف انرژى اندك از خستگى و كوفتگى فرار كنيد.

فعالیتهای افزایش تمرکز انجام دهید:

بعضى فعاليت ها كمك مى كنند كه ارامش و تمركز بهترى داشته باشيد، مثلاً راه رفتن در پارك، در جاى دلپذيرى نشستن، باغبانى، انجام كارهاى داوطلبانه غير مرتبط با سرطان، تماشاى پرواز پرندگان. از بعضى از تمرينات يوگا يا مراقبه، و يا، رويا سازى هدايت شده، مى توان براى روشنى و ارامش ذهن بهره برد.

با تیم سرطان خود صحبت کنید:

درمان خستگى و كوفتگى، هم براى شما و هم براى خانواده شما مهم است، اما گروه درمان بايد از ميزان شدت و حدّت اين احساس با خبر باشد.

خستگى خود را توصيف کنید:

هيچ آزمايشى، تصوير بردارى، معاينه ...، يا روش ديگرى قادر نيست كه اندازه و سطح خستگى را نشان دهد. بهترين ميزان، نحوه بيان شما در توصيف ان است، هر چند اين كار، عمل دشوارى است. كسانى كه از مشكل خستگى مفرط رنج مى برند، ان را به روش هاى مختلفى توصيف و بيان مى نمايند. آنها، ممكن است احساس خستگى، كوفتگى، بى حس و حالى، ضعف ... داشته باشند و بگويند كه هيچ نيرو ندارند و يا نمى توانند تمركز كنند، سنگينى در دست و يا پاها دارند ، خواب خوبى ندارند يا زيادى مى خوابند. ممكن است احساس عصبانيّت، غم و ناراحتى، ويا سرخوردگى بنمايند. بيماران ندرتاً چيزى را كه احساس مى نمايند، خستگى مى نامند مگر تيم معالج سرطان، ان را پيشنهاد نمايد.

حدّت و شدت خستگى خود را بیان کنید:

شما ميزان خستگى خود را، مىتوانيد با مقيا ١ الى ١٠'بيان كنيد، مثلاً صفر، يعنى اصلاً احساس خستگى نداريد و ده، يعنى بالاترين ميزان خستگى قابل تصوّر. از پزشكان به خواهيد كه چگونگى توصيف شما را بيان كنند. ميزان ٤  الى ٦ يعنى مقدار متوسطى از خستگى و از ٧ الى ١٠ بر وخامت و ميزان ان افزوده شده و بسيار خسته محسوب مى گردد، به علاوه، پزشكان ممكن است سوالات ديگرى نيز پرسش نمايند، از قبيل:

• چه زمانى خستگى شروع شد؟
• چه مدت زمان طول مى كشد؟
• با گذشت زمان، به چه اشكالى تغيير مى كند؟
• آيا چيزى آن را بهتر يا بدتر نمى كند؟
• آيا اوقاتى از روز هست كه شدّت خستگى بيشتر باشد؟
• چگونگى تاثيرات خستگى بر فعاليّت هاى روزانه كه به زندگى شما، معنا و نشاط مى بخشند.

در مورد داروها بپرسید:

هيچ داروى معجزه گرى نيست كه توان و نيروى بيشترى به شما بدهد و از احساس خستگى شما بكاهد، اما بعضى داروها مى توانند ازشدت ان كاسته و تا حدودى ان را بهبودى بخشند. در پاره اى موارد، انقدراين خسته بودن شديد است كه ممكن است پزشك براى مدت كوتاهى از داروهاى محرك استفاده نمايد. اگر با خوابيدن مشكلات عديده داريد، پزشك يا پرستار ممكن است به شما داروى خواب آور بدهد.

تحقيقات بيشترى مورد نياز بوده و در اين موارد مطالعاتى در حال انجام است، اما فعلاً، داروهايى كه وجود دارند، مى توانند مقدارى از اين خستگى را بهبودى بخشند.

موارد زیر را به پزشک اطلاع دهید:

احساس خستگى شما، به حدّى شديد است كه در ٢٤ ساعت گذشته قادر به خروج از بستر نبوده ايد، احساس گيجى، پريشانى، منگى و يا عدم تعادل مى كنيد، از جا نمى توانيد برخيزيد، يا به روى زمين مى افتيد، قادر به نگه داشتن تنفس خود نيستيد و خستگى شما دايماً افزايش مى يابد. اين ها ممكن است علائمى از ساير مشكلات باشند و نياز به معالجه دارند.

درمان خستگى ناشی از سرطان (رئوس مطالب بالا):

• بين فعاليّت ها و استراحت خود تعادل بر قرار نماييد، بيش از حد در بستر ماندن، خود خستگى آور است و شما را ضعيف و كسل مى نمايد.
• با پزشك خود در مورد بهترين و مناسب ترين ورزش براى خود مشورت كنيد.
• كارهاى خود را بر اساس اهميّت انها رتبه بندى نموده، و مهم ترين انها را در هنگامى كه نيروى كافى داريد به انجام به رسانيد.
• از ديگران تقاضاى كمك كنيد تا در هنگامى كه مى توانند به شما يارى داده و بعضى را براى شما انجام بدهند.
• يك رژيم غذايى كامل و در عين حال متعادل شامل : پروتوئين، شير، گوشت، تخم مرغ و حبوبات داشته باشيد، روزانه ٨ تا ١٠ ليوان آب بنوشيد (مگر دستور پزشك، چيز ديگرى باشد).
• ياد بگيريد وبه خود اموزش دهيد كه چگونه میتوانيد با اضطراب، نگرانى ها، دل مشغولى ها و يا افسردگى خود تعامل داشته باشيد. سعى كنيد با تنفس عميق، مراقبه، رويا پردازى، دعا و نيايش، گفتگو با ديگران، كتاب خوانى، گوش سپردن به موسيقى، نقاشى ... از ميزان آن كاسته، اميد را در خود تقويت كنيد.
• با تيم سرطان خود مشورت و گفتگو كنيد و حالت هاى خستگى روزانه خود را و احساسات مرتبط با آنرا، يادداشت كرده و آن ها را در معاينه بعدى به همراه خود بياوريد.
• توجه داشته باشيد، هيچ راه و روش جادويى، براى تشخيص و معالجه كامل خستگى وجود ندارد. فقط با پزشك و گروه درمانى خود گفتگو نموده و تلاش كنيد ميزان، شدت و چگونگى آن را براى ايشان توصيف کنید و شرح دهيد، تا آنان بتوانند بر اساس تجارب قبلى خود و شرائط فعلى شما، كمك و راهنمايى نمايند. شايد ممكن باشد كه از شدّت و حدّت آن كاسته و رفاه و آرامش بيشترى را براى شما تامين نمايند.

منبع: American Cancer Society 2017

مترجم: نادر قطمیری، کارشناس زبان انگلیسی

بازبینی: سیدسعید کسایی، فوق تخصص مدیکال آنکولوژی و هماتولوژی