آموزش افراد مستعد به لنف ادم

Training Individuals Susceptible to Lymphedema

مقدمه:

لنف ادم، تجمع مايع لنفى در بافت چربى زير پوست مى باشد و معمولاً پس از درمان هاى سرطان پديدار مى شود. براى پزشكان دقيقاً مشخص نيست كه چرا بعضى از مردم بيشتر از برخى ديگر احتمال ابتلا به لنف ادم، دارند، و، زمان بروز آن هم مشخص نيست، اما كارهايى را براى كمتر كردن احتمال آن، تاخير در تشكيل، و يا كاستن از اثرات آن مى توان انجام داد.

آيا من احتمال ابتلا به لنف ادم را دارم؟

كسانى كه مقدارى از گره هاى لنفى آنان خارج شده، ويا پرتو درمانى داشته اند، احتمال ابتلا به لنف ادم مزمن بيشترى دارند (اما قابل پيش بينى نيست)، اين مسئله تقريباً بعد از تمامى جراحى ها و يا پرتودرمانى هاى سرطان مى تواند پديدار گردد، اما در درمان برخى، بيشتر ديده شده است مانند: پستان، پروستات، لنفوما (خون)، پوست (ملانوما)، سرطان هاى سر وگردن، سرطان اعضاء لگن (مثانه، آلت جنسى، بيضه، بافت مخاطى رحم، فرج، دهانه رحم).
با اين كه لنف ادم در پاها و بازوها بيشتر ديده مى شود، اما احتمال بروز در ساير نقاط بدن هم وجود دارد. اگر لنف ادم پس از درمان سرطان پستان پديدار شود، مى تواند در سينه و بازوها (خصوصاً در بازوى نزديك تر به محل جراحى) تشكيل شود. اگر درمان در شكم يا لگن انجام شده باشد، ممكن است به صورت تورم شكم، ناحيه تناسلى و يك يا هر دو پا پديدار شود. درمان سرطان در سر وگردن، مى تواند منجر به بروز آن در صورت، دهان، چشم ها، و گردن شود.
زمانى كه لنف ادم شروع می شود، قابل بهبودى نيست، اما شروع زودهنگام درمان و مراقبت دقيق مى تواند از عوارض آن كاسته و از بدتر شدن آن جلو گيرى نمايد، و پاسخ بهترى حاصل شود.(مطلب  کلیات لنف ادم را درسايت ببينيد، مطالب زيادى راجع به علائم و نشانه هاى آن به شما ياد ميدهد كه به محض ملاحظه با پزشك در ميان بگذاريد.)

يكى از كارهايى كه مى توان برای کاهش احتمال بروز لنف ادم انجام داد، مراجعه به پزشك و معاينه مکرر است. (از تیم درمان سرطان در مورد فواصل معاينات پرس و جو كنيد)، خانم ها بايد مرتباً با مامو گرافى (كه بهترين وسيله تشخيص زود هنگام سرطان پستان است)، معاينه شوند. ماموگرافی ايجاد لنف ادم نمى كند، اما اگر بعد از ماموگرافى داراى تورم و قرمزى در ناحيه پستان ها شديد به پزشك مراجعه نماييد. با بهبود تدريجى در گذر زمان، شما خواهيد دانست كه ناحيه درمان شده بدن شما چگونه به نظر مى رسد، اما هرگونه تغيير در سايز، رنگ، حرارت، احساس و يا شرائط پوست را سريعاً به پزشك اطلاع دهيد.

افراد چاق بيشتر در معرض لنف ادم هستند، با رساندن وزن خود به وزن طبيعى و نگه داشت آن (به كمك تیم درمان) گام مهمى در كمك به بهبودى خود برداشته ايد. با انجام ورزش هاى روزانه و استفاده "عادى و طبيعى" از قسمت هاى درمان شده بدن، كمك زيادى به بازيابى توان و نيروى خود نموده، و مايع لنفى سريع تر به حركت در مى آيد.

ورزش هاى خاصى از بروز لنف ادم مى كاهند كه اگر پرتودرمانى ويا جراحى داشته ايد، مى توانيد در مورد آن ها از پزشك خود پرس و جو نماييد. اجتناب از ورزش منجر به چاقى و بدتر شدن لنف ادم و بروز نواحى متورم در بدن شما مى شود، از طرف ديگر ورزش هاى اضافه و سنگين مشكل را حادتر مى نمايد. بعضى توصيه ها در انجام ورزش هاى مناسب به قرار زير است:

• ٤ تا ٦ هفته بعد از جراحى، به احتمال قوي شما بهبود يافته و مى توانيد بنحو طبيعى از ناحيه درمان شده بدن خود استفاده نماييد (همان گونه كه قبلا از آن كار مى كشيده ايد).
• هر روز ورزش هاى مناسب را (با تعيين ميزان شدت آن از طرف تیم درمان) انجام دهيد.
• هر قسمتى از بدن شما که درد گرفت يا متورم شد، دراز كشيده و آن قسمت را بالاتر از قلب قراردهيد.
• از استفاده بيش از حد از ناحيه درمان شده خوددارى نماييد (منجر به بدتر شدن لنف ادم مى گردد).
• از حركات تند و تكرارى خوددارى كنيد.
• از بلند كردن و يا كشيدن وزنه هاى سنگين خوددارى كنيد.
• بعد از شروع هر برنامه ورزشى بايد به آهستگى و بتدريج بر ميزان شدت آن افزوده شود، و در صورت بروز درد يا تورم، متوقف گردد.

دقت كنيد از ایجاد عفونت، زخم و سوختگى جلوگیرى نماييد:
بدن ما با ارسال مايعات و گلبول هاى سفيد به عفونت و زخم و سوختگى، پاسخ مى دهد. اگر عروق و گره هاى لنفى آسيب ديده باشند، ويا از دست رفته باشند، حركت دادن اين مايعات اضافى براى بدن دشوار است و مى تواند منجر به بدتر شدن لنف ادم شود. حفظ بهداشت صحيح و مراقبت دقيق از پوست براى دورى از عفونت ها و بريدگى ها بسيار ضرورى است:

• وصل سرم ها و يا تزريق داروها را در بازويى انجام دهيد كه لنف ادم ندارد، يا تزريقات را در باسن انجام دهيد.
• با مراقبت ويژه از پوست، ناحيه مبتلا به لنف ادم را از عفونت دور كنيد.
• دست ها پاها، و نيز قسمت هاى "شاخى" يا پينه بسته پوست را با مرطوب كننده ها هميشه نرم نگهداريد، با وسائل مناسب، پينه ها (بعد از حمام كه نرم شده اند) را كوتاه كنيد (استفاده از قيچى ممنوع است). ناخن شست دست و پا را صاف گرفته، تا از وارد شدن آن ها به داخل "گوشت" پيشگيرى شود.
• از هر گونه زخم باز به دقت محافظت نماييد و زخم را تميز نگه دارید.
• مراقب علائم بروز عفونت، مثل خروج چرك از زخم، داغى، قرمزى، حساسيت پوست، بادكردگى يا تب باشيد.
• ناخن هاى حيوانات خانگى را كوتاه نگه داريد تا به شما خراش نزنند.
• اگر بازوى شما مبتلا به لنف ادم است، در هنگام كارهاى خانگى، باغبانى ويا سروكله زدن با حيوانات، آن بازو را خوب بپوشانيد. در هنگام خياطى دقت كنيد كه سوزن به انگشتان شما وارد نشود و زخم باز ايجاد نكند.
• در هنگامى كه خارج از خانه هستيد، از اسپرى هاى ضدحشره استفاده نماييد، اگر گزيده شديد ويا نيش به شما وارد شد(در ناحيه مبتلا)، بازوى خود را بالا گرفته و بعد از تميز كردن روى آن يخ بگذاريد. اگر علائمى از عفونت پديدار شد، به پزشك اطلاع دهيد.
• از انجام اعمالى كه موجب تحريك پوست مى شود، خوددارى نماييد.
• محل هاى تحت درمان را، از تابش آفتاب و يا آفتاب سوختگى دور نگه داريد، اين نواحى را پوشانده يا با كرم ضدآفتاب درجه ٣٠ به بالا، بپوشانید. بين ساعت ١٠ صبح تا ٤ عصر، از آفتاب دور باشيد (اشعه ماوراء بنفش از هميشه قوي تر است)، و در منزل بمانيد.
• در هنگام تراشيدن ريش، دستان شما، پوست صورت و تيغ مورد استفاده كاملاً تميز باشند.
• ممكنست دست و پاى مبتلا به لنف ادم، مثل "قبل" حرارت يا سردى را بدقت تشخيص ندهد، پس از قسمت هاى سالم بدن استفاده كنيد.
• در هنگام خارج كردن غذا از فر، جوشاندن مايعات يا سرخ كردن غذا، خيلى احتياط كنيد.
• از تمام منابع حرارت زياد و يا سرماى فراوان دورى كنيد (مثل وان آب داغ، سونا، كيسه يخ به مدت طولانى، هواى بسيار سرد، برودت پايين در فضاى بيرون ...).
• احتياط كنيد كه دچار شكستگى استخوان، سوختگى جدى، ويا پرت شدگى نشويد.
• از فشردن پاها و بازوها اجتناب نماييد، زيرا با انتقال فشاربه عروق خونى و لنفى نزديك به آن محل، موجب تجمع بيشتر مايع لنفى  و بدتر شدن تورم مى گردد.

توصيه هايى براى بازوان مبتلا به لنف ادم:

• از جواهرات، سينه بندها و يا دستكش هاى گشاد استفاده كنيد، از لباس هاى تنگ و چسبان كه به، سينه و كمر، و بازوها فشار مى آورند دورى نماييد.
• از بند شانه براى حمل كيف و ساك استفاده ننماييد.
• از سينه بند غير محكم كه بند هاى آن روی شانه نیفتد استفاده كنيد، مطمئن شويد كه سيم هاى آن به سينه ها فشار نياورند. در صورت برداشتن پستان ها، از پستان مصنوعى نوع سبك استفاده کنيد.
• اگر بايد فشار خون بگيريد، از بازوى سالم استفاده كنيد، ويا از پا در ناحيه ران فشار بگيريد. اگر فشار خون با وسايل  دستى گرفته شود، نياز به فشار كمترى است.

 توصيه هايى براى پاهاى مبتلا به لنف ادم:

• لباس هاى گشاد بپوشيد و از هر چه به كمر و شكم و ساق پا فشار مى آورد و يا اعضاء تناسلى را مى فشارد، اجتناب نماييد.
• پاهاى خود را تميز و خشك نگه داريد، و از جوراب نرم نخى استفاده نماييد.
• جوراب ها و يا مچ پيچ هاى فاقد كش محكم بپوشيد.
• از نشستن زياد (بيش از ٣٠ دقيقه) خوددارى كرده و پاهاى خود را روى هم نيندازيد.
• براى برخى افراد كه احتمال ابتلا به لنف ادم دارند، پوشيدن جوراب فشارنده (با اندازه كاملاً مناسب) در هنگام برخاستن و راه رفتن، كمك كننده بسيار خوبى است، و از تجمع مايع لنفى پيشگيرى مى نمايد.

مراقب سلوليت باشید:
سلوليت نوعى عفونت است كه در بافت زير پوست شكل مى گيرد و علائم آن شامل قرمزى وحرارت زياد، تب، و يا علائمى شبيه  آنفولانزا است (سريعاً بايد به پزشك اطلاع داده شود). سلوليت موجب بروز يا بدتر شدن لنف ادم مى شود. اگر مرتباً تكرار شود بايد حتماً از آنتى بيوتيك مناسب براى كنترل آن استفاده شود (فقط تجويز پزشك).

جوراب و آستين فشارنده:
جوراب هاى بلندى هستند كه با اندازه دقيق، بدن، دست ها و پاهاى مبتلا به لنف ادم را پوشانده و كمك می نمايند تا مايع لنفى به حركت در آمده و به بدن بازگشت نمايد و از تورم پيشگيرى شود. اين جوراب ها، معمولاً توسط مبتلايان به لنف ادم استفاده مى شود، اما در كسانى هم كه احتمال ابتلا دارند، ممكنست با پوشيدن آن (با نظر پزشك) از احتمال ابتلا آنان كاسته و لازم باشد تا در شرائط ويژه از آن استفاده کنند. مثلاً در پرواز هاى طولانى (كه احتياج به تحرك داريم) و يا ... . اما بايد مضار و منافع آن با هم سنجيده شود و در مورد آن با پزشك خود گفتگو نماييد.
بايستى از جوراب فشارنده، به نحو صحيح استفاده شود، يعنى بايد كاملاً اندازه باشد، در غير اين صورت، خود آن مشكل ساز مى گردد. در هنگام انجام حركات ورزشى، نيازى به جوراب فشارنده نيست.
اگر ورزش موجب تورم شد، به پزشك خود اطلاع دهيد.

منبع: 2017 American Cancer Society

مترجم: نادر قطمیری، کارشناس زبان انگلیسی

بازبینی: سید سعید کسایی، فوق تخصص مدیکال آنکولوژی و هماتولوژی