پاتولوژی و سرطان: سیستم گردش خون
این صفحه به شما در مورد خون و گردش خون می‌گوید و اینکه چگونه سرطان ممکن است بر خون و گردش خون تأثیر بگذارد.
خون چه کار انجام میدهد؟
خون در سراسر بدن جریان دارد و مواد مغذی (غذا) و اکسیژن را به تمام سلولهای بدن منتقل میکند. خون همچنین مواد زائدی را که بدن نیاز دارد از آنها خلاص شود را منتقل میکند. بدون ذخیره خون، سلولها و بافت‌های بدن میمیرند.
چگونه خون گردش میکند؟
خون در رگ‌های خونی (لوله ها) به نام شریانها، رگها و مویرگها به همه جای بدن حرکت میکند. این سیستم گردش خون است و قلب خون را از طریق سیستم گردش خون پمپاژ میکند.
شریانها (سرخرگ‌ها):
شریانها خونی را که پر از اکسیژن است از قلب به تمام قسمت‌های بدن حمل میکنند. همانطور که شریانها بیشتر و بیشتر از قلب دور میشوند، کوچکتر و کوچکتر میشوند و سرانجام به مویرگها تبدیل میشوند.
مویرگها:
مویرگها کوچکترین عروق خونی هستند که به داخل بافت‌ها میروند، اکسیژن را به سلولها میدهد و ضایعات را از سلولها جمع میکنند. مویرگها با کوچکترین رگ‌های بدن ارتباط برقرار میکنند.
رگها:
همانطور که رگها خون را به سمت قلب بازمی‌گردانند، بزرگتر و بزرگتر میشوند. خون از طرف راست قلب عبور میکند و به ریه‌ها می‌رود و آنجا دی‌اکسید کربن رها میشود و اکسیژن بیشتری را میگیرد و سپس از طرف چپ قلب عبور میکند و به سراسر بدن پمپاژ میشود.
گردش خون و گسترش سرطان:
خون همیشه در بدن در یک جهت جریان می‌یابد و اکسیژن، دی‌اکسید کربن و بسیاری از مواد دیگر را حمل میکند. همانطور که خون در سیستم گوارش جریان پیدا میکند، محصولات هضم شده مواد غذایی را میگیرد و آنها را به کبد، جایی که خون در آن ذخیره میشود حمل میکند.
گردش خون می‌تواند به توضیح اینکه چگونه برخی از سرطان‌ها به قسمت‌های خاصی از بدن گسترش می‌یابد کمک میکند. به‌عنوان مثال، سرطانهای روده بزرگ (کولون) اغلب به کبد گسترش می‌یابد؛ این به این دلیل است که خون از روده از طریق کبد به سمت قلب برگشت میکند؛ بنابراین، اگر برخی از سلولهای سرطانی وارد گردش خون شوند، ممکن است در جریان خون باقی بمانند و سپس بتوانند به صورت سرطانهای ثانویه رشد کنند.
خون چیست؟
اگرچه خون شبیه یک مایع قرمز به نظر می‌رسد اگر در یک لوله آزمایش نگه داشته شود، اجزای آن به شکل یک مایع در پایین پائین به نام پلاسما و یک لایه جامد از سلولهای خونی جدا میشوند. خون حدود 55٪ پلاسما و 45٪ سلول است، پلاسما عمدتاً آب با برخی از پروتئین‌ها و سایر مواد شیمیایی است که در آن حل شده‌اند. 3 نوع سلول اصلی در خون وجود دارد.
چندین نوع مختلف از سلولهای سفید در مقادیر مختلف در خون وجود دارند (گاهی اوقات لکوسیت هم نامیده میشوند)، که همه در پاسخ ایمنی نقش دارند. این ها مسوول پاسخ بدن به عفونت و یا هر چیز دیگری است که بدن آن را به‌عنوان «عامل خارجی» می‌شناسد. بدن می‌تواند سلولهای سفید خون را بسرعت تولید کند و به طورکلی گلبولهای سفید یک زندگی کوتاه دارند، برخی فقط چند ساعت و برخی دیگر فقط برای چند روز زندگی میکنند.
یک عدد دقیق «نرمال» برای تعداد سلولها در خون شما (به نام شمارش خون شما) وجود ندارد. شمارش «نرمال» برای یک مرد بزرگ جثه همانند یک زن با جثه کوچک نیست؛ اما به طورکلی، تعداد سلولهای طبیعی گلبولهای سفید بین 4000 تا 11000 سلول در هر میلی‌متر مکعب خون است. اگر جراحی یا عفونتی داشتید، مقدار گلبول سفید خون شما ممکن است افزایش پیدا کند.
- نوتروفیلها: متداولترین نوع گلبولهای سفید خون، نوتروفیلها هستند. بین 2000 تا 7500 از این سلولها در هر میلی‌متر مکعب خون وجود دارند. نوتروفیلها برای مبارزه با عفونت مهم هستند. برخی شیمی‌درمانی‌ها و داروهای سرطانی هدفمند می‌توانند به طور موقت سطوح نوتروفیلها را کاهش دهند که این باعث کاهش مقاومت در برابر عفونت میشود.
- لنفوسیتها: متداولترین نوع سلولهای سفید خون، لنفوسیتها هستند. تعداد لنفوسیت طبیعی بین 1500 و 4500 سلول در هر میلی‌متر مکعب خون است. لنفوسیتها به ایجاد آنتی‌بادی برای مبارزه با عفونت کمک میکنند و دو نوع دارد: لنفوسیت B و لنفوسیت T.
- انواع دیگر سلولهای سفید خون: تعداد دیگر سلولهای سفید خون که در گردش وجود دارند کم است. در یک میلی‌متر مکعب خون بین:
- 40 و 400 ائوزینوفیل.
- 0 و 100 بازوفیل.
- 200 و 800 مونوسیت وجود دارد.
ائوزینوفیلها، بازوفیلها و مونوسیتها گاهی اوقات به طورکلی گرانولوسیت نامیده میشوند. محدوده‌ای نرمال تعداد سلولهای خونی متفاوت است. ارقام این صفحه از کتاب راهنمای پزشکی بالینی آکسفورد گرفته شده‌اند.
گلبولهای قرمز خون به آن رنگ قرمز می‌دهند و حاوی رنگدانه ای به نام هموگلوبین هستند.
بیش از 4 یا 5 میلیون گلبول قرمز در هر میلی‌متر خون وجود دارد. یک گلبول قرمز خون می‌تواند تا 120 روز (حدود 4 ماه) زندگی کند. آزمایشگاه می‌توانند مقدار هموگلوبین (Hb) را در خون ما اندازه‌گیری کند. پزشکان سطح Hb را به ازای هر دسی لیتر خون (g/dL)و یا گرم در لیتر خون(g/L) اندازه‌گیری میکنند. سطوحHb بین مردان وزنان متفاوت است:
- مردان سالم معمولاً بین 13 تا 18 گرم در دسی لیتر (130 تا 180 گرم در لیتر) گلبول قرمز دارند.
- زنان سالم معمولاً بین 11.5 تا 16.5 گرم در دسی لیتر (115 تا 165 گرم در لیتر) گلبول قرمز دارند.
سلولهای قرمز خون به اکسیژن متصل شده و آن را در خون به بافت حمل میکنند. هنگامیکه ناحیه ای به اکسیژن نیاز دارد، گلبولهای قرمز اکسیژن را به آن ناحیه میرسانند و دی‌اکسید کربن را ازآنجا برمی‌دارند و به ریه‌ها منتقل میکنند. کمبود گلبولهای قرمز آنمی یا کمخونی نامیده میشود. نقش سلولهای قرمز خون در حمل اکسیژن توضیح میدهد که چرا افرادی که کم خون هستند معمولاً احساس نفس تنگی میکنند.
پلاکتها در لخته شدن خون بسیار مهم هستند؛ آنها باهم برای تشکیل یک درپوش برای متوقف کردن خونریزی به هم متصل میشوند، سپس مواد شیمیایی دیگر را برای لخته شدن خون و تعمیر رگ‌های خونی آزاد میکنند. تعداد پلاکت طبیعی بین 150،000 تا 440،000 در هر میلی‌متر مکعب خون است.
سلولهای خونی کجا و چگونه ساخته میشوند؟
تمام انواع مختلف سلولهای خونی از یک نوع سلول به نام سلولهای بنیادی خون ساخته شده‌اند. در بزرگسالان، سلولهای بنیادی خون در مغز استخوان جمجمه، دنده‌ها، استخوان جناغ سینه (استخوان سینه)، ستون فقرات و لگنها ساخته میشوند.
سلولهای بنیادی به سلولهای خونی تقسیم میشوند. این سلولها به‌عنوان سلولهای سفید، سلولهای قرمز یا پلاکتها رشد میکنند و بالغ میشوند (متمایز میشوند).
ممکن است سلولهای بنیادی را از مغز استخوان یا خون جمع‌آوری کرده و آنها را منجمد کنند؛ سپس پزشکان می‌توانند از سلولهای بنیادی به‌عنوان بخشی از درمان شیمی درمانی با دوز بالا به نام پیوند سلولهای بنیادی یا پیوند مغز استخوان استفاده کنند.
اثرات داروهای سرطان بر سلولهای خونی:
بعضی‌اوقات بعضی از انواع داروهای سرطان می‌توانند برخی از سلولهای گلبول سفید، گلبولهای قرمز و پلاکتها را در خون کاهش دهند. داروهای شیمیدرمانی و برخی داروهای سرطان هدفمند، ازجمله این داروها هستند.
سلولهای خونی در تمام طول زمانی که آنها در مغز استخوان بالغ میشوند و سپس به خون منتقل میشوند تکثیر میشوند. برخی از داروهای سرطان می‌توانند تولید سلولهای خونی را از طریق مغز استخوان کند کنند بنابراین آنها به‌سرعت به خون آزاد نمی‌شوند، سپس تعداد سلولها در گردش خون کاهش پیدا میکند.
-
سطح پایین گلبول های سفید خون:
سطح سلولهای سفید در ابتدا کاهش می‌یابد، زیرا بسیاری از سلولهای سفید به طور طبیعی در چند روز میمیرند. معمولاً این‌ها با سلولهای سفید خون جدید جایگزین میشوند، اما داروهای سرطان ممکن است برخی از سلولهای در حال رشد را از بین ببرد. معمولاً یک یا دو هفته طول می‌کشد تا سلولهای بیشتر ساخته و در خون منتشر شوند.
-
سطح پایین گلبول های قرمز خون:
سلولهای قرمز خون بالغ، برای حدود 3 ماه زندگی میکنند، و سرعت تکثیر گلبولهای قرمز کمتر است؛ بنابراین تا زمانی که مدتی از درمان سرطان شما نگذشته باشد اغلب کاهش تولید سلولهای قرمز (آنمی) احساس نمی شود. اگر سطح سلولهای قرمز خون شما بسیار پایین باشد، ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشید.
سطح پلاکت ممکن است کاهش یابد؛ اگر این اتفاق بیفتد ممکن است خونریزی بینی ایجاد شود یا دانه های قرمز روی پوستتان مانند کبودی‌های کوچک دیده شود، ممکن است بعداً نیاز به تزریق پلاکت خون داشته باشید. بعد از دوز بالای شیمیدرمانی، ممکن است نسبت به دیگر سلولهای خون زمان طولانی‌تری طول بکشد تا تعداد پلاکت به سطح طبیعی برگردد.
منبع: Cancer Research UK 2017
مترجم: فاطمه عرفانی، کارشناس زبان انگلیسی
بازبینی: سید سعید کسایی، فوق تخصص مدیکال آنکولوژی و هماتولوژی