ایمونولوژی و سرطان: سيستم ايمنى
مقاله زير در مورد سيستم ايمنى بدن مى باشد و در مورد تاثيرات احتمالى سرطان و معالجات آن بر روى اين سيستم، و همچنين، چگونگى افزايش توان اين سيستم به منظور مقابله با سرطان، به وسيله بعضى از درمان ها، صحبت مى كند.
نحوه عملكرد سيستم ايمنى:
سيستم ايمنى، بدن را در مقابل بيمارى ها و عفونت هايى كه عوامل آن ها باكترى ها، ويروس ها، قارچ ها، و يا انگل ها هستند، مراقبت و محافظت مى نمايد. اين سيستم مجموعه اى از عمل و عكس العمل ها است، که در راستای حذف سلول هاى مزاحم و يا عفونت ها به کار میرود و به همين خاطر به ان واكنش ايمنى مى گويند.
اهمیت سيستم ايمنى براى بيماران سرطانى:
- سرطان مى تواند باعث تضعيف سيستم ايمنى شود.
- معالجات سرطان ممكن است موجبات تضعيف سيستم ايمنى را فراهم بياورد.
- سيستم ايمنى ممكن است در مقابله با سرطان كمك موثرى باشد.
از آنجا که مغز استخوان سازنده سلول هاى مبارزه کننده با عفونت مى باشد، بيمارى سرطان با گسترش به مغز استخوان، مى تواند موجب ضعف سيستم ايمنى شود. اين مورد اغلب در بيمارى هاى سرطان خون و يا غدد لنفاوى ديده مى شود، اما براى ساير سرطان ها هم امكان پذير است. سرطان مانع از توليد انبوه اين سلول ها در مغز استخوان مى شود. درمان هاى مشخص، با کاستن از گلبول هاى سفيد خون (كه در مغز استخوان ساخته مى شوند)، مى توانند به طور موقتى باعث تضعيف سيستم ايمنى بشوند، و بعض از آن ها به قرار زير است:
- شيمى درمانى
- داروهاى هدف گذارى شده سرطان (تارگت تراپی)
- راديوتراپى (پرتودرمانى)
- داروهاى استروييدى با "دوز" (ميزان و اندازه) بالا
بعضى از سلول هاى سيستم ايمنى قادر به تشخيص سلول هاى ناهنجار و غيرعادى سرطانى هستند و آن ها را مى كُشند، اما تعداد آن ها براى خلاصى از شر سرطان، کافی نیست. بعضى از درمان هاى جديد، با هدف تقویت و استفاده از اين توان سيستم ايمنى به كار گرفته مى شوند.
بخشهای اصلی سيستم ايمنی:
- ایمنی ذاتی درون ساخته و ذاتى
- ایمنی اكتسابى (ايمنى اى كه پس از ابتلا به يك بيمارى، در بدن ايجاد مى گردد)
1.ایمنی ذاتی:
از ساختارى بهره مند است كه هميشه حاضر و آماده دفاع در مقابل عفونت و آلودگی ها مى باشد و بسيار سريع عمل كرده و از چند طريق حاصل می شود:
- پوست بدن كه كامل تمامى اندام ها را احاطه كرده است.
- مخاط داخلى سيستم گوارشى و ريه ها، كه با توليد ماده لزج و بلغمى (موكوس)، باكترى هاى مزاحم را به دام مى اندازد.
- مژك هاى داخلى ريه كه اين باكترى ها را به دام مى اندازند و آن ها را به خارج از بدن مى رانند.
- اسيد معده كه قاتل باكترى ها است.
- باكترى هاى مفيد كه در روده ها رشد مى كنند و مانع از رشد ساير باكترى هاى مضر مى گردند.
- جريان ادرار، كه باكترى ها را از مثانه و ميز راه به خارج از بدن مى فرستد.
- گلبول هاى سفيد به نام نوتروفيل كه باكترى ها را يافته و از بين مى برند.
علل شکست سیستم ایمنی طبيعى:
- وسيله اى كه پوست را ببرد.
- وصل سرم به بازو.
- يك زخم جراحى.
- قرار دادن يك سوند در مثانه (كه مى تواند موجب ورود باكترى ها شده و باعث آلودگى و عفونت مثانه بشود).
- داروهاى ضد اسيد معده (كه براى سوزش سر دل و يا معده خورده مى شود) باعث خنثى شدن اسيد معده كه قاتل باكترى ها است، مى شود.
- بعضى از درمان هاى مشخص سرطان، مانند شيمى درمانى، كه از تعداد گلبول هاى سفيد (نوتروفيل ها) كاسته و مبارزه با عفونت ها را دشوار مى نمايد.
- پرتو درمانى ريه كه باعث از بين رفتن مُژك ها و سلول هاى توليد كننده "موكوس" (در، اخراج باكترى ها از بدن نقش دارد)، مى شود.
-
گلبول هاى سفيد نوتروفيل (Neutrophils):
اين سلول ها براى مبارزه با عفونت ها بسيار مهم مى باشند، آن ها به نقاط الوده بدن مى روند و به قارچ ها، ويروس ها، و باكترى هاى مزاحم چسبيده، و با بلعيدن آن ها، روند از بين بردنشان را با مواد شيميايى، به انجام مى رسانند. تعداد عادى نوتروفيل در هر ميلى متر مكعب خون بين ٢٠٠٠ تا ٧٠٠٠ عدد بوده، و، وقتى تعداد نوتروفيل ها به ميزان كافى نيست، شما به اصطلاح پزشكان " نوتروپنيک " (neutropenic) هستيد. شيمى درمانى، پرتودرمانى و يا داروهاى هدف گذارى شده سرطان، نيز مى توانند از شماره گلبول هاى سفيد بكاهند.
به همين دلايل، احتمال زيادى وجود دارد كه بعد از انجام اين درمان ها، شما سريعاً به الودگى باكتريايى و يا قارچى مبتلا شويد، پس، زمانى كه تحت درمان هستيد، بايستى چند نكته را مدّ نظر قرار دهيد:
- براى كسانى كه شمارش نوترفيل پايينى دارند، عفونت بسيار جدّى و خطرناك است، امّا آنتى بيوتيك ها مى توانند زندگى شما را نجات دهند. موقع تب، يا احساس بيمارى، سريعاً به بيمارستان مراجعه كنيد و يا با گروه درمانى تماس بگيريد، زيرا احتياج هست با تعيين مقدار مناسبى از آنتى بيوتيك، از ايجاد عفونت هاى شديد در بدن شما پيشگيرى شود.
- بعد از درمان، احتمال اينكه با ميكروب هايى كه دور و اطراف خودتان هستند، بيمار شويد بسيار بيشتر از آن است كه بخواهيد از دوستان، افراد فاميل، فرزاندان، و ... دورى كنيد. با پزشك خود در مورد چگونگى رفتارهاى بهداشتى و حفظ خود از عفونت ها گفتگو كنيد.
2.ایمنی اكتسابى:
اين نوع از مصونيت را بدن، پس از ابتلا به يك بيمارى، فرا مى گيرد، به اين معنا كه بدن چگونگى تشخيص و نيز مقابله با انواع قارچ ها، باكترى ها و ويروس ها را، در هنگام روبرو شدن با آنان (براى اولين بار)، فرا مى گيرد و در نتيجه در مرتبه بعد كه اين نوع از ميكروب ها بدن را تسخير نمايند، سيستم ايمنى كاملاً آماده مقابله و دفع مناسب انان خواهد بود. به همين دليل است كه ما معمولاً فقط يك بار به بعضى از بيمارى هاى واگيردار، مانند سرخك يا آبله مرغان، مبتلا مى گرديم. واكسيناسيون، با اين نوع از مصونيت سر وكار دارد.
يك واكسن، از مقدار اندكى از پروتيين حاصل از يك عامل بيمارى ساخته شده است. اين ميزان خطرناك نيست، اما به سيستم ايمنى مى آموزد كه هنگامیكه مجدد با آن روبرو شد، آنرا سريعاً تشخيص دهد. واكنش شيميايى مانع ابتلاى شما به آن بيمارى مى گردد.
بعضى از واكسن ها از ميزان اندكى از ويروس يا باكترى تضعيف شده استفاده نموده و باعث ترغيب سيستم ايمنى به توليد "پادتن" (Antibody)، مخصوص مقابله با آن بيمارى، مى گردند. انواع ديگرى از واكسن ها، يا از باكترى ها و يا ويروس هاى مرده استفاده مى كنند، و يا از پروتيين توليد شده توسط آن ها در تركيب خود بهره مى برند.
سلول هاى B و T:
لنفوسيت ها (Lymphocytes) نوعى از سلول ها (گلبول) ى سفيد خون هستند كه در فرايند واكنش مصٌونيّت اكتسابى دخالت دارند و در دو نوع B و T وجود دارند كه مانند ديگر سلول هاى مختلف خون، در مغز استخوان توليد مى گردند، و به مانند تمامى آن ها بايد پيش از فعال شدن در سيستم ايمنى، به رشد و بلوغ كامل برسند. سلول هاى B در همان مغز استخوان به رشد كامل مى رسند، اما سلول هاى T، در غدّه تیموس فرايند رشد خود را طى مى نمايند و پس از كامل شدن به طحال و يا گره هاى لنفى رفته و در آنجا آماده مبارزه با عفونت ها، میشوند.
سلول هاى B بر عليه باكترى ها و ويروس هاى مهاجم، با ساختن پروتيين هاى (Antibodies) پادتن، مبارزه مى نمايند. هر نوع ميكربى، آنتى بادى (پاد تن) مخصوص خود را دارد. پادتن به سطح ويروس يا باكترى مى چسبد و بر آن نشانه (علامت) گذارى مى نمايد، بدن آنرا به عنوان يك مهاجم خطرناك شناسايى و نابود مى نمايد. پادتن، سلول هاى آسيب ديده و نابهنجار را نيز پيدا و نابود مى نمايد. سلول هاى B، قسمتى از حافظه سيستم ايمنى را تشكيل مى دهند، دفعه بعدى كه همان ميكروب قبلى، مهاجم بشود سلول هاى B، براى آن آماده بوده و پادتن مناسب را سريعاً ترشح مى نمايد.
-
پادتن ها (Antibodies) چگونه عمل مى نمايند؟
پادتن داراى يك مولكول با دو سر (نوك) مى باشد، يك سر آن به پروتيين خارج از گلبول سفيد مى چسبد و سر ديگر به باكترى، ميكروب و يا سلول آسيب چسبيده و كمك مى كند كه از بين برود. آن سر از پادتن كه به گلبول سفيد چسبيده هميشه يكسان بوده و دانشمندان ان را " سر ثابت " لقب داده اند، سر ديگر پادتن، كه جرم ها و سلول ها را تشخيص مى دهد، بسته به نوع سلولى كه بايد تشخيص داده شود متفاوت میباشد، وبه آن "سر متغيّر" مى گويند. هرسلول B آنتى بادى (پادتن) هايى را با يك سر متغير از يك سلول B ديگر، مى سازد. سلول هاى سرطانى، سلول هاى عادى نيستند، بنابراين تعدادى از پاد تن ها با سرهاى متغير آنها را تشخيص داده و به آنها مى چسبند.
دو نوع سلول T و جود دارند سلول هاى T كمك دهنده و سلول هاى T كشنده يا قاتل.
سلول هاى T كمك دهنده، سلول هاى B، را ترغيب و تحريك به توليد پادتن كرده و به رشد وتوسعه سلول هاى T كشنده كمك مى كنند. سلول هاى T قاتل، هر سلولى از بدن را كه به اشغال ويروس يا باكترى مهاجم در آمده باشد، از بين مى برند. اين فرايند مانع توليد باكترى در سلول اشغال شده میشود و از گسترش آن به سلول هاى مجاور جلوگيرى مى نمايد.
درمان هاى سرطان، كه از خود سيستم ايمنى بدن استفاده مى كنند:
اين در مان ها از عوامل خود سيستم ايمنى براى كمك به روند درمان سرطان بهره مى برند.
ايمنى درمانى، يك نوع درمان سرطان مى باشد. مثلاً در ملانوما (سرطان بد خيم پوست) یی، كه گسترش يافته باشد به کار میرود. اين نوع درمان از مواد طبيعى بدن و يا داروهايى كه از اين مواد ساخته شده باشند، بهره مى برد. اين ها در درمان سرطان به اين علت مفيد واقع مى گردند، كه سلول هاى سرطانى، با سلول هاى عادى و بهنجار، تفاوت زيادى دارند و سيستم ايمنى مى تواند آن ها را تشخيص داده و از بين ببرد.
در آزمايشگاه، دانشمندان قادرند انواع مختلفى از ايمنى درمانى را طراحی کنند، مانند:
١- (MABs) monoclonal antibody، كه پروتيين هاى مشخصى را در سطح سلول هاى سرطانى تشخيص داده و به آنها حمله مى كند.
٢- واكسن هايى كه براى تشخيص و تهاجم به سلول هاى سرطانى،به سيستم ايمنى، يارى مى رسانند.
٣- با توليد Cytokines، برقابليّت هاى سيستم ايمنى بيفزايند.
٤- انتقال سلول هاى اختيارى و انتخابى، به منظور ايجاد تغيير در ژن هاى گلبول هاى سفيد اشخاص.
منبع: Cancer Research UK 2017
مترجم: نادر قطمیری، کارشناس زبان انگلیسی
بازبینی: سید سعید کسایی، فوق تخصص مدیکال آنکولوژی و هماتولوژی