پرتودرمانى (کلیات)
Radiation Therapy (Instruction)
پرتودرمانی (رادیوتراپی) چیست و چگونه عمل می کند؟
پرتودرمانى يا "راديوتراپى" نوعى از درمان براى سرطان است كه در آن از "دوز" بالاى اشعه های دارای انرژی زیاد (پرتو یونیزان)، براى از بين بردن سلول هاى سرطانى استفاده مى نمايند. (دوزهاى پايين اشعه ايكس، در عكس بردارى از نقاط مختلف بدن كاربرد دارند).
پرتوهای یونیزان به صورت امواج یا ذرات پرانرژی بوده و از دو منبع بدست می آید.
- دستگاههای تولیدکننده پرتوهای یونیزان
- مواد مختلف رادیواکتیو
این پرتوها می توانند با از بین بردن قدرت رشد و تقسیم سلولها مانع ادامه حیات بافتهای بیمار یا مشکوک شوند. در منطقه درمانی پرتوها بر روی سلولهای سالم و بیمار اثر می گذارند، و چون سلولهای بیمار نسبت به سلولهای سالم حساسیت بیشتری در برابر پرتوهای فوق دارند و از طرفی قدرت ترمیم اکثر سلولهای سالم، بیش از سلولهای بیمار می باشد در نتیجه در جریان پرتودرمانی، سلولهای بیمار بیشتر در معرض اثرات تخریبی پرتوها قرار می گیرند.
پرتودرمانی می تواند بعنوان تنها روش درمان و یا همراه با درمانهای دیگر (مانند جراحی و شیمی درمانی) بکار رود. نتیجۀ درمان به عوامل مختلفی مانند وسعت و نوع و محل ضایعه بستگی دارد. در موارد زیادی پرتودرمانی می تواند درمان قطعی برای از بین بردن ضایعه باشد، گاهی نیز بعنوان درمان تسکینی (مانند تسکین درد، قطع خونریزی یا بهبود تنگی نفس یا ...) بکار می رود. گاهی پرتودرمانی قبل از عمل جراحی بکار می رود تا توده غیرطبیعی کوچکتر شود یا سلولهای مشکوک کمتر شوند و انجام عمل جراحی راحتتر و نتیجۀ درمان بهتر شود.
پرتودرمانی می تواند مانند سایر درمانها برای بیمار عوارضی داشته باشد خوشبختانه اکثر عوارض گذرا و قابل کنترل است (برای آگاهی بیشتر بخش "عوارض پرتودرمانی" در وبسایت سنین را ببینید). عوارض دیررس ناشی از پرتودرمانی به میزان کمتری (نسبت به عوارض زودرس) ظاهر می شوند. ولی مطمئن باشید پزشکان مسئول درمان شما با در نظر گرفتن همۀ جوانب نوع درمان را انتخاب کرده اند و مسلماً فواید درمان بیش از عوارض احتمالی آن بوده و برای حفظ سلامتی و بهبود شما ارزشمند است.
نحوه كاربرد "پرتو" در درمان سرطان:
راديو تراپى يا پرتودرمانى، با تخريب "DNA" سلول هاى سرطانى (براثرتابش اشعه) باعث آهسته شدن سرعت رشد و يا كشته شدن سلول هاى سرطانى مى گردد، به نحوى كه ديگر قادر به تقسيم نبوده و يا كاملاً بميرند، و باقيمانده آن ها به تدريج از بدن دفع شود. لازم است پرتو درمانى براى روزها و يا هفته ها ادامه داشته باشد، تا تخريب كافى در چرخه "DNA" ایجاد شده، و پس از پايان درمان هم، روند مرگ اين سلول هاى سرطانى همچنان ادامه یابد.
دلیل دریافت پرتو درمانی:
پرتو درمانى، براى درمان سرطان و نيز درمان علائم و اثرات آن انجام مى پذيرد. وقتى كه براى درمان "اثرات و عوارض" به كار گرفته مى شود، به آن "تسكين دهنده" مى گويند. با تابش خارجى، اشعه اندازه تومور را كوچتر مى نمايند تا درمانى براى "درد" و يا مثلاً عدم كنترل ادرار و مدفوع باشد. وقتى سرطان به بافت استخوانى تسرى يافته باشد، با روش سيستميك، راديو دارو را به آن مى رسانند تا آن را از بين ببرد و يا خود سرطان را متوقف كرده، يا از بين ببرد، ويا، از بازگشت آن جلو گيرى به عمل آورد.
سرطان هايى كه با راديو تراپى درمان مى شوند:
- با تابش خارجى، چندين نوع سرطان را از بين مى برند.
- براكى تراپى، براى درمان سرطان های سر و گردن، پستان ها، لگن، چشم و پروستات، كاربرى زيادى دارد.
- در روش سيستماتيك، كه براى درمان انواع معينى از سرطان تيروئيد كاربرى دارد از (يد راديواكتيو) يا I-131 استفاده مى نمايند.
نحوه استفاده از پرتودرمانى در کنار ساير درمان هاى سرطان:
براى اندكى افراد، پرتودرمانى كفايت مى نمايد، اما اغلب آن را همراه با شيمى درمانى ويا جراحى و يا ايمنی درمانى، به كار مى برند (زمان آن، بستگى به نوع سرطان تحت درمان و هدف از پرتو درمانى دارد) مثلاً، زمانى كه پرتودرمانى با جراحى توام مى گردد، مى تواند قبل از جراحى (براى كوچك شدن اندازه تومور) باشد تا احتمال بازگشت آن كمتر شود. يا در حين انجام عمل جراحى باشد، تا اشعه مستقيماً بر تومور تابيده شده و از احتمال آسيب به بافت هاى اطراف آن كاسته شود. و يا بعد از جراحى باشد، تا سلول هاى سرطانى باقى مانده احتمالى كشته شوند.
محدوديت "دوز هاى" پرتو درمانى در طول زندگى:
نقاط مختلف بدن، براى دريافت داروهاى راديوتراپى، محدوديت هايى دارند و ممكنست بسته به ميزان "دريافتى" كه يك ناحيه داشته، ديگر نتوان در آن نقطه از پرتودرمانى استفاده نمود. اما چنانه يك نقطه از بدن، ميزان "ايمنى" از پرتو را دريافت نموده باشد، مكان ديگرى از بدن، (به شرط داشتن فاصله لازم و كافى از نقطه قبلى)، مى تواند همان ميزان ايمن از پرتو را دريافت نمايد.
پیگیری بیمار پس از پرتودرمانی:
پس از پرتودرمانی کنترل و پیگیری برنامۀ درمانی شما ادامه خواهد یافت. شما میبایست در فواصل زمانی مشخص معاینه و کنترل شوید. شاید آزمایشات خاص یا عکسبرداری و یا گرفتن اسکنهای مختلف نیز مورد نیاز باشد.
پیگیری و معاینات مکرری که به شما توصیه می شود بدان معنی نیست که وضع جسمانی شما دچار اشکال شده و یا خطری متوجه شماست بلکه پزشک معالجتان میخواهد با داشتن اطلاعات دقیق از بدن شما بهترین اقدام تشخیصی یا درمانی را به شما پیشنهاد کند.
هزینه پرتودرمانی:
پرتودرمانی از جمله درمانهای پرهزینه پزشکی است. مجموعه دستگاههای پیچیده و گرانقیمت همراه با تدارک تیم درمانی متخصص، مستلزم سرمایه گذاریهای مادی و پرورش افراد متخصص می باشد. با وجود این مجموع هزینهای که برای یکدوره پرتودرمانی در مراکز پرتودرمانی ایران دریافت می شود نسبت به سایر هزینه های درمانی بسیار کم است. در ضمن اکثر شرکتهای بیمه درمانی در ایران برای تأمین هزینه های پرتودرمانی بیماران تسهیلاتی قائل شده اند. مددکار اجتماعی بیمارستان می تواند در این مورد شما را راهنمایی نماید.
منبع: American Cancer Society 2017
مترجم: نادر قطمیری، کارشناس زبان انگلیسی
مژگان سرافرازی "انجمن امداد به بیماران سرطانی ایران"
بازبینی: سید سعید کسایی، فوق تخصص مدیکال آنکولوژی و هماتولوژی