درمان مشکلات اعصاب (نوروپاتی محیطی) بیمار سرطانی

Treatment of Peripheral Neuropathy in Cancer Patient

مقدمه:

نوروپاتی محیطی مجموعه‌ای از علائم ناشی از آسیب اعصاب است که دور از مغز و نخاع هستند. این اعصاب دور، اعصاب محیطی نامیده می‌شوند که حس را به مغز منتقل می‌کنند و حرکت دست­ها و پاها را کنترل می‌کنند. همچنین مثانه و روده را نیز کنترل میکنند.

برخی از شیمی­ درمانی­ها و سایر داروهای مورداستفاده برای درمان سرطان می‌توانند به اعصاب محیطی آسیب برسانند. وقتی این اتفاق می‌افتد، آنرا «نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی­ درمانی» می­نامند (CIPN). این می‌تواند یک عارضه جانبی ناتوان کننده درمان سرطان باشد.

 علایم CIPN چیست؟ 

علائم یا نشانه های نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی­ درمانی (CIPN) خیلی بستگی به عصب درگیر دارد. بیشترین علائم عبارتند از:

• درد (ممکنست در همه‌جای بدن وجود داشته باشد یا مانند درد تیر کشنده و دردناک بیاید و برود).
• سوزش
• احساس مورمور شدن (احساس سوزش یا سوزن سوزنی شدن) یا برق و شوک مانند درد.
• از دست دادن حس (که می‌تواند بی‌حسی یا توانایی کمتر در احساس فشار، لمس، گرما یا سرما باشد).
• مشکل در استفاده از انگشتان دست برای برداشتن و نگه‌داشتن اشیا، از دست افتادن اشیا.
• عدم تعادل.
• افتادن یا لغزش در هنگام راه رفتن.
• حساسیت بیشتر به سرما یا گرما.
• حساسیت بیشتر به لمس یا فشار.
• کاهش عضلات.
• ضعف عضلات.
• مشکل بلع.
• یبوست.
• درد هنگام دفع ادرار.
• تغییرات فشارخون.
• کاهش رفلکس یا رفلکس نداشتن.

CIPN می‌تواند درد شدید ایجاد کند و می‌تواند بر توانایی شما در انجام کارهایی نظیر راه رفتن، نوشتن، بستن دکمه پیراهن یا برداشتن سکه تأثیر بگذارد. اگر CIPN خیلی بد شود، می‌تواند مشکلات جدی مانند تغییر ضربان قلب و فشارخون، افتادن­های خطرناک، مشکل تنفس، فلج، یا نارسایی اندام به همراه داشته باشد.

در مورد هرگونه علائمی از CIPN با پزشک یا پرستار خود صحبت کنید. آن‌ها با دقت بررسی می­کنند تا ببینند آیا مشکلات بدتر شده است و ممکنست لازم باشد برنامه درمان­ شما را تغییر دهند.

چه چیز دیگری می‌تواند این علایم را ایجاد کند؟

نوروپاتی محیطی می‌تواند به علت سایر موارد علاوه بر شیمی­ درمانی باشد، ازجمله:

• سایر درمان‌های سرطان مانند جراحی یا پرتودرمانی.
• تومورهایی که بر روی اعصاب فشار میاورند.
• عفونت‌هایی که بر اعصاب تأثیر می‌گذارند.
• آسیب نخاعی.
• دیابت.
• سوءمصرف الکل.
• زونا.
• سطح پایین ویتامین .B
• برخی اختلالات خود ایمنی.
• HIV (ویروس نقص ایمنی بدن انسان).
• گردش خون ضعیف (بیماری عروق محیطی).
• خود سرطان (بعنوان‌ مثال، مولتیپل میلوما می‌تواند نوروپاتی محیطی را ایجاد کند).

این بسیار مهم است که بدانید چه چیز باعث ایجاد نوروپاتی محیطی شده است تا بتوان درمان مناسب را انجام داد. در این متن تمرکز بر روی نوروپاتی محیطی بعنوان یک عارضه جانبی شیمی­ درمانی است - CIPN.

CIPN چطور شروع می­شود؟

داروهای شیمی­ درمانی در سراسر بدن گسترش می‌یابند و برخی از انواع شیمی­ درمانی ممکن است به اعصاب مختلف آسیب برساند. علائم تمایل دارند تا دورترین فاصله از سر شروع شوند اما به مرور به سر نزدیک‌تر می‌شوند. در بیشتر موارد، افراد علائم نوروپاتی محیطی (CIPN)شیمی­ درمانی را در پاها و بعداً در دست می‌بینند. علائم ممکن است از انگشتان پا شروع شود، اما به مچ پا و پاها حرکت می‌کنند. به همین ترتیب، علائم می‌تواند از انگشتان دست‌ به‌ دست‌ها و بازوها حرکت کند.

CIPN اغلب در هر دو طرف بدن به یک اندازه تأثیر می‌گذارد. وقتیکه CIPN هر دودست و هر دو پا را تحت تأثیر قرار می­دهد، پزشکان ممکنست آن را انتشار دستکش-جورابی stocking-glove distribution بنامند.

CIPN می‌تواند در هرزمانی بعد از شروع درمان، شروع شود و اغلب همانطور که درمان ادامه پیدا می­کند بدتر می­شود.

چه داروهایی به احتمال بیشتر موجب بروز CIPN میشوند؟ 

بعضی داروهای شیمی­ درمانی که اغلب با CIPN مرتبطند، عبارتند از:

• Platinums: cisplatin, carboplatin, and oxaliplatin 
• Taxanes: paclitaxel (Taxol), docetaxel (Taxotere), cabazitaxel
• Epothilones: ixabepilone (Ixempra)
• Plant alkaloids: vinblastine, vincristine, vinorelbine, etoposide (VP-16)
• Thalidomide (Thalomid), lenalidomide (Revlimid), pomalidomide (Pomalyst)
• Bortezomib (Velcade) and carfilzomib
• Eribulin

CIPN ممکنست مدت کوتاهی ادامه پیدا کند، یا می‌تواند بسته به عواملی مانند آنچه در ادامه ذکر می­شود به یک مشکل طولانی‌مدت تبدیل شود:

• سن شما.
• داشتن سایر شرایط پزشکی که سبب ایجاد نوروپاتی می­شود (مانند دیابت یا عفونت HIV).
• داروهای تجویزی که مصرف می‌کنید.
• سابقه خانوادگی نوروپاتی.
• دارو یا ترکیب داروهای شیمی ­درمانی استفاده‌ شده (شامل مواردی که درگذشته استفاده‌ شده است).
• دوز دارو (بعضی از داروها تنها در دوزهای بالا منجر به CIPN می‌شوند).
• هرچند وقت دارو مصرف می‌شود؟
• مجموع دوز شیمی ­درمانی در طی زمان.

آیا می‌توان از CIPN پیشگیری کرد؟

بسیاری از درمان‌ها برای جلوگیری از نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی­ درمانی (CIPN) مورداستفاده قرار می­گیرند. در زیر فهرستی از برخی از درمان‌هایی که مورد آزمایش قرارگرفته‌اند ارائه می­شود. تاکنون نتایج مطالعه برای این درمان‌ها قاطع نبوده و تحقیقات بیشتری لازم است.

• ویتامین E 
• کلسیم و منیزیم
• برخی داروهای ضد تشنج مانند کاربامازپین (Tegretol)
• برخی از داروهای ضدافسردگی مانند ونلافاکسین (Effexor)
• گلوتاتیون (آنزیم با خواص آنتی‌اکسیدانی).

مواد دیگر مانند ویتامین‌های خاص، مکمل‌های غذایی و سایر داروها نیز مورد بررسی قرارگرفته‌اند تا ببینند آیا می‌توانند به محافظت سلول‌های عصبی کمک کنند تا آسیب نبینند؟ بسیاری از اینها بعنوان مکمل‌ قبل و بعد از شیمی­ درمانی مورد مطالعه قرارگرفته‌اند.

تاکنون راه مطمئنی برای جلوگیری از CIPN وجود ندارد اما این‌ یک مشکل عمده برای برخی افراد است و پزشکان بدنبال داروهایی هستند که مؤثر واقع شوند. تحقیقات زیادی در این زمینه در حال انجام است. برای اینکه محققان اطلاعات بیشتری در مورد آنچه مؤثر واقع می­شود اطلاعات بیشتری بدست آورند نیاز به کارآزماییهای بالینی است. اگر برای بررسی CIPN علاقه مند به شرکت در کارآزماییهای بالینی هستید، با پزشک خود صحبت کنید.

چه چیزی به کاهش خطر ابتلا به CIPN کمک می کند؟ 

مواردی وجود دارد که پزشک ممکن است تلاش کند خطر ابتلا به CIPN را کاهش دهد، بعنوان‌ مثال:

• بجای دادن یک دوز شیمی بالا یکبار در هفته، دوزهای کوچک‌تر 2 تا 3 بار در هفته تجویز شود.
• ممکنست دوز یکسان  در مدت طولانی تر تجویز شود مثلا بجای 1 ساعت بیش از 6 ساعت تجویز شود.
• ممکنست شیمی ­درمانی بصورت یک تزریق بدون وقفه و بسیار آهسته طی چند روز داده شود.
• برای مشکلات خاص، دوز دارو ممکنست کاهش یابد درحالیکه بیشتر اثرات خوب آن حفظ‌شده است.

پزشکان همچنین ممکنست استراتژی توقف و ادامه درمان را بکار گیرند. در این روش شیمی­ درمانی تا دوز مشخصی داده میشود یا تا زمانی داده میشود که CIPN به سطح خاصی برسد. سپس تا زمانیکه CIPN بهتر شود یا بنظر برسد سرطان دوباره شروع به رشد کرده است درمان متوقف می‌شود. هنگامیکه این اتفاق می‌افتد، شیمی­ درمانی دوباره شروع می‌شود اما اغلب با دوز پایین‌تر از قبل. این روش در حال حاضر موردمطالعه قرارگرفته است تا مشخص شود که CIPN چگونه نتایج درمان را تحت تأثیر قرار میدهد.

اگرCIPN دچار  شوم چه اتفاقی می افتد؟

گروه مراقبت بهداشتی شما باید بداند که آیا شیمی­ درمانی شما علائم شبیه نوروپاتی محیطی را ایجاد می‌کند؛ بنابراین اطمینان حاصل کنید که هر تغییری که متوجه شده‌اید، را به آنها بگویید. در طول درمان، آن‌ها از شما در مورد علائم سؤال می‌کنند و بررسی می­کنند که آیا CIPN در حال بدتر شدن است. تیم درمانتان ممکنست درمان را به تأخیر بیندازند یا از دوزهای کمتر داروهای شیمیایی استفاده کنند یا درمان با دارو را تا زمانیکه CIPN بهبود پیدا نکرده، متوقف کنند. باید برای جلوگیری از آسیب‌های طولانی‌ مدت ایکه بهتر نخواهد شد فوراً این اقدامات انجام شود.

آیا CIPN درمان می شود؟

اغلب درمان می‌تواند به کاهش برخی از علائم CIPN کمک کند. گاهی اوقات این علائم زمان کوتاهی پس از درمان به پایان می‌رسد، اما گاهی اوقات طول می‌کشد و نیاز به درمان طولانی‌مدت دارد.CIPN  شدید ممکن است هرگز از بین برود.

درمان اغلب برای تسکین درد همراه با CIPN داده می­شود. برخی از داروهای مورداستفاده عبارتند از:

• استروئیدها: برای زمانی کوتاه تا زمانیکه برنامه درمان طولانی‌مدت وجود داشته باشد داده میشوند.
• :Patches یا کرم‌های حاوی داروهای خفیف که می‌توانند بدرستی در ناحیه دردناک بکار روند (مثلاً lidocaine patches یا کرم capsaicin)
• داروهای ضدافسردگی: اغلب در دوزهای کمتر از درمان افسردگی استفاده می‌شوند.
• داروهای ضد تشنج: که برای کمک به بسیاری از انواع درد عصبی استفاده می‌شوند.
• مخدرها: زمانی که درد شدید است.

محققان به دنبال آن هستند که بهترین داروها برای از بین بردن این نوع درد را پیدا کنند. ممکنست برای پیدا کردن آنچه برای شما مناسب است به بیش از یکبار امتحان کردن نیاز باشد.

درمان‌های دیگر که می‌توانند در کاهش درد عصب و اثرات آن بر زندگی شما اثر داشته باشند عبارتند از:

• تحریک الکتریکی عصب
• کاردرمانی
• فیزیوتراپی
• ریلکس درمانی
• Guided imagery
• حواس‌پرتی
• طب سوزنی
• بیوفیدبک

درمان فیزیوتراپی و کاردرمانی می‌تواند شمارا قویتر کند. همچنین ممکنست در پیدا کردن راهکار برای انجام کاری که نمی‌توانستید به خاطر نوروپاتی انجام دهید، کمک کنند.

برای مقابله با CIPN چکار می‌توانید انجام دهید؟

برخی از کارهایی که می‌توانید برای مقابله با علائم نوروپاتی انجام دهید عبارتند از:

• داروهای دردی را مصرف می‌کنید که پزشکتان تجویز کرده است. اکثر داروهای درد اگر قبل از اینکه درد بدتر شود مصرف شوند به بهترین شکل ممکن عمل میکنند.
• اجتناب از مواردی که به نظر می‌رسد CIPN را بدتر می‌کند، مانند دمای گرم یا سرد یا کفش و لباس­های چسبان.
• برای انجام کارها وقت بگذارید. از دوستان برای انجام وظایفی که دشوار است کمک بخواهید.
• الکل مصرف نکنید، این باعث آسیب عصبی می‌شود و ممکن است CIPN را بدتر کند.
• اگر مبتلا به دیابت هستید، قند را کنترل کنید. قند خون بالا می­تواند به اعصاب آسیب برساند.
• اگر در دستان خود نوروپاتی دارید، هنگام استفاده از چاقو، قیچی، جعبه برش و دیگر اشیاء تیز بسیار مراقب باشید؛ از آن‌ها فقط زمانی استفاده کنید که می‌توانید توجه کامل به کاری که انجام می­دهید داشته باشید.
• هنگام تمیز کردن و کارهای بیرون یا تعمیر کردن با پوشیدن دستکش از دستان خود  مراقبت کنید.
• اگر نوروپاتی در پاها باشد، حتی در حال مسواک زدن و یا پخت‌وپز تا حد امکان بنشینید.
• مراقب پاهای خود باشید. یکبار در روز به آن‌ها نگاه کنید تا ببینید که آیا آسیب‌دیده است یا زخم­هایی وجود دارد؟ همیشه وقتیکه راه می­روید کفش­هایی بپوشید که پاهایتان را حتی در منزل بپوشانند. با پزشک خود در مورد کفش و یا چیزهای ویژه که بتوانند از پایتان مراقبت کنند صحبت کنید.
• اطمینان حاصل کنید که اگر در هنگام قدم زدن با مشکل مواجه شوید، راه‌هایی برای حمایت از خود دارید. ممکنست ریل­های دست در راهروها و حمام‌ها به شما در حفظ تعادل کمک کنند. یک چوب­دستی می‌تواند به شما کمک بیشتری بدهد.
• هنگامیکه در تاریکی بلند می شوید، از چراغ‌های شب یا چراغ‌ قوه استفاده کنید.
• خود را از آسیب‌های گرما محافظت کنید. در هنگام شستن دستان برای کاهش ریسک سوختن آب‌گرم‌کن را 105 تا 120 فارنهایت تنظیم کنید. هنگام دست زدن به ظروف گرم، قفسه‌ها یا تابه‌ها دستکش کوره استفاده کنید. آب حمام را با یک دماسنج چک کنید.
• دست‌ها و پاهای خود را گرم نگه­دارید و به‌ خوبی در هوای سرد بپوشانید. بعنوان‌ مثال، یک جفت دستکش در ماشین خود نگه‌ دارید و از دمای شدید اجتناب کنید.
• اگر یبوست یک مشکل است، توصیه‌های پزشک خود را در مورد مسهل‌ها و ورزش دنبال کنید. نوشیدن مقدار زیادی آب و میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات کامل برای دریافت فیبر کافی توصیه می­شود.
• در مورد مشکلی که در زندگی روزمره دارید با پزشک یا پرستار خود صحبت کنید، ممکنست آن‌ها بتوانند راه‌هایی را به شما پیشنهاد دهند که بهتر عمل میکنند.
• اگر نوروپاتی شما دائمی باشد، از پزشک خود بپرسید تا شمارا به یک درمانگر حرفه‌ای (OT)ارجاع دهد. آن‌ها متخصص هستند که برغم محدودیت‌های فیزیکی، زندگی سالم‌تری را به شما نشان دهند. OT ها می‌توانند از خانه شما دیدن کنند تا به شما در ایمنی و تحرک کمک کنند (راه رفتن یا گشتن در خانه­ و اجتماع).

در مورد CIPN چه سوالاتی باید بپرسید؟

در اینجا چند سؤالی که ممکن است بخواهید از تیم مراقبت بهداشتی خود بپرسید آمده است:

• آیا شیمی­ درمانی من احتمالاً موجب CIPN می‌شود؟ 
• آیا من در معرض خطر ابتلا به CIPN هستم؟
•  برای گزارش به شما چه علائمی را نیاز دارم بررسی کنم؟
• آیا CIPN را در دیگر بیماران درمان کرده‌اید؟ چگونه؟ آیا این کار مفید است؟
• اگر CIPN من بد و بسیار دردناک است، آیا برنامه درمان من را تغییر می‌دهید؟
• آیا احتمال دارد که CIPN من بهتر شود یا بعد از درمان پایان یابد؟

با تیم درمان سرطان خود صحبت کنید:

مهم است که با پزشک یا پرستار خود در ارتباط باشید تا نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی­ درمانی را مدیریت کنید. با پزشک خود در مورد هر تغییری که احساس می‌کنید و هرگونه مشکل درراه رفتن یا نگه‌داشتن چیزها، صحبت کنید. به پزشک بگویید که علائم چگونه و بر چه چیزهایی تأثیر می‌گذارد.

در مورد هر دردی دارید، به تیم سرطان خود بگویید. می‌توانید درباره درد، چگونگی صحبت در مورد آن و نحوه مدیریت آن در مطالب ما در مورد درد سرطان آموزش ببینید.

اگر برای کنترل CIPN دارو دریافت می‌کنید، پزشک خود را در مورد تاثیر دارو یا شروع مشکلات جدید، مطلع کنید. همچنین ممکنست بخواهید با پزشک خود صحبت کنید که آیا برای مقابله با CIPN یک کارآزمایی بالینی مفید وجود دارد؟

اگر شما نگران تاثیر درمان آینده بر کیفیت زندگی خود هستید، با پزشک خود در مورد آنچه برای شما مهم است، صحبت کنید. به خاطر داشته باشید که تنها خودتان می‌توانید تصمیم بگیرید که آیا می‌خواهید یک درمان خاصی را بگیرید یا ادامه دهید.

منبع: American Cancer Society 2107

مترجم: فاطمه عرفانی، کارشناس زبان انگلیسی

بازبینی: سید سعید کسایی، فوق تخصص مدیکال آنکولوژی و هماتولوژی