درمان آنمی (کم خونی) بیمار سرطانی
Treatment of Anemia in Cancer Patient
آنمی (کم خونی) چیست؟
هنگامیکه به اندازه کافی گلبولهای قرمز خون سالم ندارید، وضعیتی به نام کم خونی (آنمی) در شما وجود دارد. آنِمی به این معنی است که خون شما هموگلوبین (Hgb) که بخشی از سلول‌های قرمز خون(RBC) است و اکسیژن را به تمام سلول‌ها منتقل میکند، کم دارد.
کم خونی اغلب به آرامی شروع میشود، بنابراین ممکن است در ابتدا علائم آن را متوجه نشوید. همانطور که سطح هموگلوبین شما پایین می‌آید، ممکنست یک یا تعداد بیشتری از علائم زیر را داشته باشید:
- ضربان قلب سریع.
- نفس تنگی.
- مشکل تنفس هنگام انجام کارهایی مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها و یا حتی صحبت کردن.
- سرگیجه.
- درد قفسه سینه.
- تورم دست یا پا.
- رنگ پریدگی پوست، ناخن، دهان و لثه.
- خستگی شدید.
خستگی و ضعف شدید اغلب علامتی است که بیشتر افراد را آزار می‌دهد.
علت کم خونی چیست؟
دلایل مختلفی وجود دارد که فرد مبتلا به سرطان ممکن است کم خونی داشته باشد، برخی از علل شایع عبارتند از:
- خود سرطان.
- درمان سرطان، مانند رادیوتراپی یا شیمی درمانی.
- از دست دادن خون (میتواند خونریزی آهسته مداوم از روده یا مثانه یا خونریزی سریع، مانند قاعدگی شدید یا خونریزی ناشی از زخم معده باشد).
- از دست دادن ویتامین‌های خاص یا مواد معدنی در رژیم غذایی.
- سطوح پایین آهن در خون.
- مشکلات عمده اندام (ازجمله بیماریهای شدید قلب، ریه، کلیه یا کبد).
- گلبولهای قرمز (RBCs) قبل از اینکه جایگزین شوند ممکن است توسط بدن از بین بروند.
- بیماری مزمن کلیه.
- بدن RBC های کمتری را بسازد.
- بیماری سلول داسی شکل یا تالاسمی (اختلالات ارثی که موجب تخریب بیش‌ازحد بسیاری از سلول‌های قرمز خون میشوند).
- ترکیبی از هر یک از این عوامل.
برخی از عوامل خطر ممکنست ریسک ایجاد کم خونی در فرد مبتلا به سرطان را بالا ببرد، ازجمله:
- شیمی درمانی مبتنی بر پلاتینیوم (گروه خاصی از داروهای شیمی درمانی).
- نوع خاصی از تومور (مانند تومورهای ریه یا تخمدان).
- داشتن سطح هموگلوبین کم قبل از اینکه بیمار مبتلابه سرطان شود.
آزمایش‌های نشان دهنده علت کم خونی:
شمارش کامل خون (CBC) یک آزمایش خون است که سطح هموگلوبین و دیگر ویژگی‌های گلبولهای قرمز شما را اندازه گیری میکند (مانند اندازه آن‌ها). این آزمایش نه تنها کم خونی را نشان می‌دهد، بلکه میتواند به پزشک شما در پیدا کردن دلیل کم خونی کمک کند.
ممکن است به آزمایش‌های دیگری نیاز داشته باشید تا به پیدا کردن آنچه باعث کم خونی میشود کمک کند. این آزمایش ها شامل موارد زیر است:
- آزمایش‌های شیمی خون برای بررسی عملکرد اعضا و سطح ویتامین‌ها و مواد معدنی.
- آزمایش خونی به نام شمارش رتیکولوسیت (Reticulocytes گلبولهای قرمز بسیار جوانی هستند که فقط از مغز استخوان آزاد میشوند، بنابراین این آزمایش نشان می‌دهد که تعداد سلول‌های قرمز جدید بدن شما چند عدد است).
- آزمایش مغز استخوان.
- آزمایش خون برای بررسی سطح آهن خون.
- آزمایش مدفوع برای بررسی خون (بنام آزمون خون پنهان در مدفوع یا FOBT).
پزشک یا پرستار میتواند نتایج این آزمایش‌ها را همراه با مطالعات پزشکی و معاینه ترکیب نماید تا علت کمخونی را پیدا کند. گاهی اوقات علت دیگری جز اینکه «کمخونی بیماری مزمن» است پیدا نمیشود. این نوع کمخونی اغلب در افراد با مشکلات طولانی‌مدت مانند نارسایی احتقانی قلب، بیماریهای التهابی یا سرطان دیده میشود.
کم خونی موجب چه مشکلی می شود؟
فهمیدن علت کم خونی مهم است، اما اولین چیزی که پزشک باید بداند این است که شدت این مشکل چقدر است؟
کم خونی میتواند کیفیت زندگی شمارا تحت تأثیر قرار دهد و طول زندگی را در افراد مبتلا به سرطان کاهش دهد. کم خونی میتواند باعث خستگی شود زیرا سلول‌های بدن به اندازه کافی اکسیژن دریافت نمی‌کنند. در بعضی موارد این کمبود اکسیژن ممکن است به اندازه کافی برای تهدید کردن زندگی‌تان بد باشد. کم خونی میتواند موجب کار بیشتر قلب شود، بنابراین اگر دچار مشکل قلبی هستید، کم خونی میتواند آن را بدتر کند.
کم خونی شدید ممکن است به این معنی باشد که باید درمان سرطان خود را به تأخیر بیندازید یا اینکه دوز درمانتان را کاهش دهید. همچنین کم خونی میتواند موجب شود بعضی از درمانها آنطور که باید مؤثر واقع نشوند.
پزشک یا پرستار شما ممکن است سعی کند تا بر اساس علائم و سطح هموگلوبین خطر ابتلا به مشکلات جدی کم خونی را مشخص کنند. اگر علائمی ندارید، آن‌ها تلاش میکنند بفهمند که تا چه حد احتمال دارد در آینده مبتلا به علایم کمخونی شوید. این بر اساس چندین مورد خواهد بود ازجمله:
- میزان هموگلوبین و سایر نتایج آزمایشگاهی.
- نوع درمان‌های سرطان که درگذشته داشته‌اید.
- این احتمال وجود دارد که هرگونه درمانی که در حال حاضر انجام می‌دهید، کمخونی را بدتر کند.
- نیاز شما به تزریق خون در 6 ماه گذشته.
- آیا مشکلات ریه، قلبی یا عروق خونی (گردش خون) دارید؟
- سن شما.
اگر به نظر نمی‌آید که در معرض کمخونی هستید، پزشک یا پرستار، سطح هموگلوبین خونتان را دقیقاً بررسی میکنند و هر بار که به مطب مراجعه میکنید، درباره علائم از شما میپرسند.
شدت کم خونی چقدر است؟
پزشکان اغلب شدت کمخونی را بر از روی هموگلوبین خون شما تعیین میکنند. باوجود اینکه علائم شما ممکنست با هموگلوبین مطابقت نداشته باشند، پزشکان در هنگام تصمیم گیری برای درمان کم خونی از این روش استفاده میکنند.
- کم خونی خفیف: هموگلوبین بین 10 و حد پایین طبیعی برای سن، جنس و تعریف آزمایشگاه
- کم خونی متوسط: هموگلوبین 8 تا 10 گرم در دسی لیتر
- کم خونی شدید: هموگلوبین 8 تا 5/6 گرم در دسی لیتر
- کم خونی تهدید کننده زندگی: هموگلوبین کمتر از 5/6
برخی از نشانه‌های جدی کم خونی:
- درد قفسه سینه.
- ضربان قلب سریع.
- تورم پاهای شما.
- احساس سرگیجه یا منگی.
- احساس تنگی تنفس وقتیکه کار میکنید.
اگر هرکدام از این علائم رادارید، بلافاصله به پزشک یا پرستار خود بگویید.
احتمالاً سایر مشکلات پزشکی مانند بیماری قلبی یا بیماری مزمن ریوی بر میزان اکسیژنی که بدنتان می‌گیرد تأثیر میگذارد.
این شرایط همراه با کمخونی میتواند خطر ابتلا به مشکلات جدی را افزایش دهد. اگر تیم درمان سرطان شما متوجه شود که کم خونی یک تهدید جدی برای سلامتی شما است، ممکن است به تزریق خون نیاز پیدا کنید.
کم خونی چگونه درمان میشود؟
2 هدف اصلی درمان کم خونی عبارتند از:
- درمان علت کم خونی.
- افزایش سطح هموگلوبین تا بهبود علائم.
بسته به علت کم خونی، درمان آن ممکن است شامل مواردی مانند خوردن غذاهای غنی از آهن، داروها، تأخیر یا تغییر درمان سرطان باشد. هرگونه خونریزی را متوقف کنید.
اگر نیاز است که سطح هموگلوبین سریعاً بالا برود، ممکن است یک تزریق گلبولهای قرمز داده شود.
با تیم درمان سرطان خود در مورد اینکه چه درمانی مناسب شما است صحبت کنید. مانند بخورد با هرگونه مشکل پزشکی، مزایای درمان همیشه باید بیشتر از خطرات احتمالی باشد.
مواد غذایی غنی از آهن برای کم خونی:
اگر کم خونی شما خفیف باشد، از شما خواسته میشود سعی کنید غذاهای غنی از آهن بخورید؛ غذاهای حاوی مقدار زیاد آهن عبارتند از:
- گیاهان سبز تیره
- سبزیجات برگی
- سیب‌زمینی شیرین
- آلو و کشمش
- زردآلو و هلو خشک
- لوبیا
- گوشت و ماهی
- نان، غلات و ماکارونی غنی‌شده
از ارائه دهنده خدمات سلامتی خود بخواهید که کدام غذا برای شما مناسب است.
صلیب سرخ آمریکا لیست کاملی از مواد غذایی غنی از آهن را در وب سایت خود دارد: www.redcrossblood.org
تزریق خون برای درمان کم خونی:
تزریق خون بی خطر است و یک روش معمول برای درمان کم خونی افراد مبتلابه سرطان است و سطح هموگلوبین را بسرعت برای بهبود علائم افزایش می‌دهد، به بیمار احساس بهتر و اطمینان می‌دهد که اکسیژن کافی به اعضاء حیاتی میرسد.
نیاز به تزریق خون بستگی دارد به شدت بدی علائم و میزان هموگلوبین شما. اغلب موارد تزریق خون زمانی است که میزان هموگلوبین کمتر از 8 گرم در دسی لیتر باشد.
تزریق خون نیاز دارد تا خون دهنده با خون دریافت کننده بدقت تطابق داشته باشند. در صورت تزریق خون، مشکل بسیار سریع حل میشود، احتمال کمی برای خطرات جدی وجود دارد. شایع‌ترین مشکل، واکنش تزریق است. این اتفاق زمانی میافتد که سیستم ایمنی بیمار به پروتئین‌های سلول‌های خارجی حمله کنند. این اغلب به نظر میرسد که یک واکنش آلرژیک است و بیشتر این واکنش‌ها جزئی هستند و می‌توانند درمان شوند، اما گاهی اوقات می‌توانند جدی‌تر باشند.
آسیب ریوی مربوط به انتقال خون یکی از خطرات جدی‌تر است که میتواند موجب تنگی نفس شود و نیاز به درمان در بیمارستان پیدا کند. خطر دیگر خطر احتمال ابتلا به برخی از میکروب‌ها مانند ویروس هپاتیت B است؛ اما آزمایش دقیق خون و غربالگری که امروزه استفاده میشود، خطر ابتلا به عفونت‌ها را بسیار کم کرده است.
در برخی افراد، اگر خون بسرعت تزیرق شود بطوریکه قلب نتواند آنرا مدیدریت کند، گردش خون بیش‌ازحد ناشی از انتقال خون (TACO)اتفاق میافتد و افرادی که زیاد تزریق خون میگیرند (معمولاً بیش از 25 واحد سلول‌های قرمز) ممکنست دچار فزونی آهن شوند که بعداً نیاز به درمان پیدا میکند.
داروهای درمان کم خونی:
داروهای مختلف زیادی برای درمان کمخونی استفاده میشود اما مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا تاثیر کند. در برخی موارد آهن، ویتامین B12 و مکمل اسیدفولیک میتواند کمک کند. همچنین یک‌شکل آهن مایع وجود دارد که میتواند بدرستی به خون شما تزریق شود (به‌عنوان تزریق IV).
راه دیگر درمان کم خونی در برخی از بیماران این است که از داروهایی استفاده کنند که به بدن اجازه می‌دهد گلبولهای قرمز بیشتری تولید کند. این داروها مانند هورمون (اریتروپویتین) ساخته‌شده توسط کلیه‌ها کار میکنند و به بدن برای اینکه خود، سلول‌های قرمز جدید بسازد کمک میکنند. اگر یکی از این داروها توصیه شود، ارائه‌دهنده مراقبت‌های سلامتی با شما درباره خطرات و مزایای دارو صحبت میکند. این داروها می‌توانند عوارض جانبی بسیار جدی ایجاد کنند. بااین حال، آن‌ها می‌توانند به بیماران دریافت کننده شیمی درمانی کمک کنند، سطح هموگلوبین بالاتر و نیاز به تزریق خون کمتری داشته باشند. و ممکن است به بهبود تدریجی علائم کم خونی کمک کند.
این داروها به پوست تزریق میشوند و معمولاً حداقل 2 هفته طول می‌کشد تا تأثیر بگذارند.
اگر علایمی مشاهده کردید:
مهم این است که در طول درمان به کمخونی و علایم آن توجه کنید. اگر هرگونه نشانه‌ای از این بیماری را دیدید، به تیم درمان سرطان خود بگویید. چگونگی تاثیر علایم بر زندگی روزمره را گزارش کنید. انجام این کار به شما کمک خواهد کرد تا درمان را زمانی که نیاز است بگیرید.
منبع: 2017 American Cancer Society
مترجم: فاطمه عرفانی، کارشناس زبان انگلیسی
بازبینی: سیدسعید کسایی، فوق تخصص مدیکال آنکولوژی و هماتولوژی